Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Page 65

Rökkuróperan
Þórbergur mun hafa verið langt kominn með handrit að Steinarnir tala
þegar Guð skarst í leikinn og lét hann leggja það til hliðar og skrifa Sálm-
inn um blómið í millitíðinni. Eg held að sú makalausa bók hafi gert ýmis-
legt gott fyrir Suðursveitarbálkinn. I Sálminum nær hann meistaratökum á
stíl sem hann síðan framlengir og þróar enn frekar í Steinarnir tala (sem ég
trúi að hann hafi endurskrifað með hliðsjón af fenginni reynslu „sálmabók-
arskrifta“.), Lönd og lýðir, og svo í Rökkuróperunni. Þetta er undarlegur
stíll, svona einfaldur á yfirborðinu en lagskiptur og iðandi undir niðri og
hér er húmorinn orðinn svo fíngerður að næma kímnigáfu þarf til að grípa
alla þræði við fyrsta lestur. Hann sagði sjálfur að fræðarinn hefði orðið
skemmtaranum yfirsterkari í þessum skrifum og það má vera að þetta gildi
að nokkru leyti um Steinana og Lönd og lýði, en í Rökkuróperunni nær
gamli sprellarinn aftur afgerandi undirtökum. Margt er mjög skylt með
Suðursveitarþættinum í Sálminum um blómið og köflum í Rökkuróper-
unni.
„Það var mikið af hvölum í sjónum úti af Suðursveit, fyrst þegar ég mundi
eftir. Það sást stundum reykur við reyk stróka sig upp í loftið. Maður var
stundum farinn að ímynda sér, áður en maður vissi af, að það væri fullt af
eldhúsum niðri í hafinu, sem ryki svona upp úr, og það væri verið að sjóða
þar góðan mat.“ (Rökkuróperan.)
Ofangreind tilvitnun opinberar lífssýn manns sem er í senn barnslegur, og
frumlegur án áreynslu. Það eru aldrei neinar hégómlegar tilraunir til að
vera óvenjulegur, upprunaleikinn er honum í blóð borinn, hann lítur tilver-
una einfaldlega öðrum augum en fjöldinn. Sé skáldið H. C. Andersen „ein-
hyrningur danskra bókmennta," einsog sagt hefur verið um hann, þá er
Þórbergur Þórðarson án nokkurs vafa „einhyrningur íslenskra bók-
mennta“. Þetta verður enn gleggra séu skoðaðar af honum vangamynd-
ir . . .
I raun og veru er Rökkuróperan öðrum þræði barnabók, rétt einsog
Sálmurinn um blómið, eða að minnsta kosti ætluð þeim sem hafa „varð-
veitt barnið í sjálfum sér“, svo notað sé slitið orðalag. Hinir finna sennilega
ekki mikið púður í leikjalýsingum barna í afskekktri sveit. En það sem ger-
*r Þórberg næstum einstakan meðal íslenskra rithöfunda er það hvernig
hann meðhöndlar „minni háttar viðfangsefni", leggur alla sál sína í textann
°g gefur jafnvel smáatriðum nýjar víddir langt út fyrir það sem öðrum væri
mögulegt. Maður verður aldrei einmana þegar lesið er gegnum verk Þór-
bergs; hann er ævinlega nálægur af lífi og sál, spannar alla tilveruna frá dap-
urleika til gleði, og það er aldrei þessi keimur af dauðri handavinnu sem er
327