Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Page 87

Astin og guð
Um þetta allt er tiltölulega sjaldan talað beint í sendibréfum, sem gátu
auðveldlega komist í rangar hendur.
Kynlíf var þannig tvöfalt forboðið; bændadæturnar voru ónálganlegar og
vændiskonurnar hættulegar. Dulvitaður ótti við konur og kynferði þeirra
leitar oft fram í textum tímabilsins. Tilfinningasemi, áhrifagirni og hrif-
næmi voru allt þættir í persónuleika hins hárómantíska manns - samt mátti
hann ekki vera kvenlegur. Ottinn við hið kvenlega er oft ótti karlmannsins
við kvenlega þætti hans sjálfs. Bælingu hins kvenlega og átök þess og hins
karlmannlega sáum við í Gunnarshólma ásamt óttanum sem óskýr mörk
skapa.
Það er hins vegar ekki aðeins ótti, heldur öllu fremur ofboð sem blasir
við okkur í bréfi Jónasar (19.4. 1842), þar sem hann kærir fyrir bæjarfógeta
Reykjavíkur ásókn konu einnar, Þóru að nafni, sem vill fá hann fyrir
mann. Ofsóknirnar ganga svo langt að: „ . . . ég verð að þekja fyrir glugg-
ann minn, svo ég skuli ekki allan daginn þurfa að sjá í þessi svívirðilegu og
afgömlu pútuaugu."34 Síðar í bréfinu er aftur talað um „afgamla og sví-
virðilega pútu ..."
Bréfið er skrifað í miklum hugaræsingi, það er fullt af endurtekningum,
byrjar andstutt í miðjum klíðum og getur ekki hætt - tvær eftirskriftir
koma á eftir kveðju og undirskrift.
Það er greinilega tvennt sem gerir Jónas frávita af reiði. I fyrsta lagi sæk-
ist hún augljóslega eftir honum. Þetta túlkar hann sem kynferðislega
græðgi: „ . . . vitlaus, að ég held, og hefur brókarsótt". I öðru lagi glápir
hún á hann, liggur á glugganum hans og horfir á hann og gerir hann þar
með að viðfangi sínu og fýsna sinna, gerir hann að þolanda, kvengerir
hann. Jónas kallar hana „afgamla (svívirðilega) pútu“ í hefndarskyni og það
sameinar tvenns konar niðurlægingu konu gagnvart karlmanni þ.e. að vera
of gömul til að vekja kynferðislegan áhuga hans og eiga samt allt sitt undir
að geta selt honum afnot af líkama sínum.35
Hin hliðin á ótta og ógeði af þessu tagi er ást og tilbeiðsla - eða draum-
urinn um ást og tilbeiðslu.
Ferðalok eru ort seint á árinu 1844, nokkrum mánuðum fyrir dauða
Jónasar.36 Þau eru ort undir ljóðahætti og Jónas notar stuðlasetninguna af
miklu næmi. Það eru afar fáar umritanir í ljóðinu, fágaðar en einfaldar
myndir svo sem „ástarstjarna“, „blómvarir“, „sjónstjörnur". Ljóðmálið er
einfalt, nánast barnslegt.
Löng hefð er fyrir því að lesa ljóð þetta ævisögulega, en mönnum hefur
ekki borið saman um það hver hin elskaða stúlka í ljóðinu var í raun, hver
hafði verið „músa“ eða skáldgyðja Jónasar. Þessa kærustuumræðu rekur
Hannes Pétursson 37 og kemst að þeirri niðurstöðu að hún segi ekkert um
349