Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Qupperneq 107

Nelly Sachs
þessu fótataki. Sparkað í hurðina. Undir eins sögðu þeir. Tímarnir tilheyra
okkur. Hurðin var ysta húðin sem þeir fláðu af. Síðan risti hnífur aðskiln-
aðarins dýpra.“
„Hnífur aðskilnaðarins" er myndhverfing hins ósegjanlega og vísar um
leið til atburða sem hentu Nelly í raun og veru. I aprílbyrjun árið 1940 var
hún handtekin ásamt ástvini sínum á Steinplatz-torginu í Berlín. Eftir yfir-
heyrslu Gestapó missti hún málið í fimm daga en vinur hennar var fluttur í
útrýmingarbúðir. Enn þann dag í dag er það ráðgáta hver þessi maður var,
hvað hann hét og hvers vegna hann var ekki látinn laus eftir yfirheyrsluna.
Sambandið við hann var eitt af því sem Nelly Sachs vildi halda fyrir sig
sjálfa. I fyrsta ljóðaflokki sínum „I húsnæði dauðans“ biður hún fyrir
„dauðum brúðguma“. Og honum tileinkar hún síðustu ljóðaflokka sína
„Glóandi ráðgáta" og „Hin leitandi". Þau hittust á laun í 32 ár og enginn
vissi af fundum þeirra nema móðir Nellyar.
Nelly hét réttu nafni Leonie. Hún var einbirni og ólst upp hjá foreldrum
sínum í Tiergarten sem var hverfi velstæðra borgara í Berlín. Þegar hún var
11 ára gömul fór hún í stúlknaskólann „Aubert“. Námið tók eitt ár sem
þótti nóg fyrir stúlkur á þessum tíma jafnvel þótt þær kæmu frá „betri
heimilum.“ Þær áttu síðan að bíða þess prúðar og stilltar á heimili foreldra
sinna að „sá rétti“ léti sjá sig. Hvað varðar Nelly Sachs þá var það ekki sá
rétti sem birtist. Sautján ára kynntist hún „brúðgumanum". Um hann er
ekki annað vitað en það að Nelly fékk ekki að eiga hann vegna þess að
hann var fráskilinn. Faðir hennar var rétttrúaður í sínum gyðingdómi.
Þjóðsagan um Nelly Sachs hljómar hins vegar eitthvað á þessa leið: Hún
fæddist í Berlín og var af auðugri þýskri gyðingaætt. A heimili hennar var
þeim Goethe og Beethoven meira hampað en Móses og spámanninum Jes-
aja. Nelly var send í fínan telpnaskóla. Hún sótti líka einkatíma hjá rabbína
nokkrum sem kenndi henni gyðingleg fræði en Jesús Kristur sem hún lærði
um í skólanum sínum átti meiri ítök í hjarta hennar. Hún var einbirni sem
mikið var látið með og vissi ekki hvað gyðingahatur var. Afar smávaxin
með stór kúlulaga augu og tinnusvart hár. Fyrstu fjörutíu árin sem hún
lifði hafði hún lítið sem ekkert samband við það sem kallað er raunveru-
leiki. Hún varð sér ekki út um starfsmenntun og ástina upplifði hún aðeins
í draumórum og svimandi þrá. - Þannig lýsti til dæmis Olof Lagercrantz,
ritstjóri Dagens Nyheter í Stokkhólmi, lífi skáldkonunnar í minningargrein
sem hann skrifaði um hana.
Þessi unaðsmynd af æsku skáldkonunnar er heilaspuni ritstjórans og það
sem verra er, það glittir hér og hvar í gyðingaandúð í henni. Nelly reyndi
alla tíð að verjast þessari lygi. I bréfi sem hún skrifaði Berendsohn 1959
369