Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Qupperneq 109

Nelly Sachs
bókaútgeíandi nokkur buðust til að reiða fram tryggingarféð. Á meðan á
þessu stappi stóð handtók Gestapó Nelly einn ganginn enn en lét hana síð-
an lausa. — Tímabundið.
Það mátti ekki tæpara standa að vegabréfsáritunin bærist. Sama dag og
hún kom fékk Nelly boð um að hún yrði flutt í fangabúðir.
I Stokkhólmi fá mæðgurnar 200 krónur á mánuði til að framfleyta sér en
sú upphæð nægir þó engan veginn. Nelly vinnur fyrir sér með því að þýða
fyrir „Starfshóp um lýðræðislega enduruppbyggingu" og einnig þýðir hún
ljóð úr sænsku yfir á þýsku. Um tíma vinnur hún sem ræstingarkona.
Heilsa móður hennar brestur og hún þarfnast umönnunar dag og nótt.
Köld og dimm íbúðin gerir illt verra en þær mæðgur hafa ekki efni á að
flytjast í skárra húsnæði.
Árið 1943 fara að berast fréttir um útrýmingarbúðir í Þýskalandi og stó-
fellda nauðungarflutninga berlínskra gyðinga. Vinir og ættingjar hverfa
sporlaust. Nöfn hinna myrtu hrannast upp. Þar á meðal eru Helene Herr-
mann og maðurinn sem Nelly Sachs elskar, „brúðguminn“. Henni verður
það lífsnauðsyn að skrifa. „Eg náði ekki andanum" sagði hún síðar „það
var eins og ég fengi aftur loft í lungun við skriftirnar". Ljóðskáldið Nelly
Sachs fæddist 52 ára gamalt. „Dauðinn“ skrifaði hún til eins vinar síns,
„dauðinn var lærifaðir minn“.
Fyrsta ljóðabók hennar „I húskynnum dauðans" kom út í Austur-Berlín
1947 fyrir tilstuðlan Jóhannesar R. Becher. I vestrinu var lítill áhugi fyrir
slíkri ljóðlist og auk þess kom kaldastríðshugsunarháttur lengi vel í veg
fyrir að bók sem hafði verið gefin út austan járntjalds yrði endurprentuð
vestan þess. Næsta bók hennar var gefin út 1949 af „Bremen-Fischer“ for-
laginu í Amsterdam og Vín. Og ljóð sem hún orti um helförina voru gefin
út af útgáfufyrirtæki í eigu gyðinga. Upplaginu var síðan stungið undir stól
rétt eins og gerðist með fyrstu bók Paul Celan „Sandur í duftkerjunum".
Það líða næstum tíu ár þar til ljóð skáldkonunnar birtast á prenti í vestur-
þýska sambandslýðveldinu.
Árið 1953 deyr Margareta Sachs og fær dauði hennar mikið á Nelly. Vin-
ir hennar gefa henni „Sohar“, hina heilögu bók kabbala-dulspekinnar, til að
leita sér huggunar í. Hún var reyndar vel að sér í gyðinglegri mýstík því
hún hafði lesið hin hassídísku rit Martins Buber. I Sohar finnur hún „stað-
festingu á draumum“ sínum. Hún vinnur bug á sorginni og fer aftur að
yrkja.
Fjárhagur hennar verður sífellt bágari. Sænsk yfirvöld hafna í tvígang
umsókn hennar um sænskan ríkisborgararétt. Það þykir ekki tryggt að hún
„geti séð sér farborða í Svíþjóð". Og það er henni heldur ekki til málsbóta
að fyrsta ljóðabókin hennar var gefin út í Austur-Berlín. Tveir leikarar sem
371