Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 136

Tímarit Máls og menningar
sanni að erkiklisja bókakápanna, um að
hér „kveði við nýjan tón“, eigi vel við. I
ljóðunum var meiri sprengikraftur en
menn áttu að venjast sökum beinskeytt-
ari líkingasmíðar og málbeitingar, auk
þess sem í þeim voru túlkuð á skelegg-
ari hátt en áður lífsviðhorf og gildismat
nýrrar kynslóðar. I kjölfarið sigldi svo
feikna sterk skáldsaga, Riddarar
hringstigans, sem með hverju árinu sem
líður styrkir stöðu sína sem ein þeirra
sagna sem hringdu inn nýja gósentíma í
íslenska skáldsagnagerð.
Því má halda fram að þær tvær skáld-
sögur sem síðan hafa komið frá hendi
Einars hafi fallið nokkuð í skugga Ridd-
aranna. Þær hafa ekki náð viðlíka vin-
sældum, enda fer Einar í þeim inn á
nokkuð nýjar brautir. I stað dramatíkur
og hnitmiðaðs stíls Riddaranna kom
táknsæi í Vœngjaslœtti í þakrennum sem
gerði mun meiri kröfur til lesenda og
svo virðist sem sú tilraun sem Einar
gerði í Eftirmála regndropanna, að láta
efnið endurspeglast í líkingaflóði stílsins
orki tvímælis, þótt menn hafi líklega
vanmetið mikilvægi þeirrar sögu í höf-
undarverki Einars og það hvernig sú
bók er með vissum hætti uppgjör við
heim þessara sagna.
í fyrra sendi Einar Már frá sér smá-
sagnasafn, Leitina að dýragarðinum, og
hljóta sumar hverjar að teljast til tíðinda
fyrir aðdáendur hans og þá sem fylgjast
með þróuninni í íslenskum nútímabók-
menntum, því bæði er hann að glíma
við nýtt form og sýnir á sér nýjar hliðar
í stíl og efnistökum. Smásagnagerð hef-
ur tæpast verið tekin alvarlega á Islandi,
og menn hingað til litið á hana sem
hálfgerða aukabúgrein með skáldsagna-
gerð, stund milli stríða. Það er kannski
ekki nema einn höfundur á þessari öld
sem einbeitti sér fyrst og fremst að
þessari tegund bókmennta: Halldór
Stefánsson, sem náði fyrir vikið meira
valdi á þessu erfiða formi en aðrir ís-
lenskir höfundar. Nú er auðvitað frá-
leitt að forsóma smásögur höfunda, því
sannarlega eru þær fullgild bókmennta-
grein. En ef við gefum okkur að þetta sé
rétt með aukabúgreinina, þá leiðir af því
að þar sem þessir smáu hlutir eru ekki
teknir eins alvarlega og til að mynda
heil skáldsaga, þá gefst höfundum í
smásögu færi á að spreyta sig á nýjum
hlutum, athuga nýjar frásagnaraðferðir
og stíltegundir.
Þannig hefur smásagan gegnt
ákveðnu tilraunahlutverki í bókmennt-
um heimsins í gegnum tíðina og smá-
sagnasafn Einars Más ber þess glögg
merki að þar er höfundur að þreifa fyrir
sér, bæði í efni og stíl. Fyrstu fjórar
sögur safnsins eru næstum hreinræktað-
ar gamansögur, með tragísku ívafi. Þótt
húmor hafi alla tíð verið ríkur þáttur í
verkum Einars, þá eru yrkisefnin hér
hversdagslegri ef svo má segja - en það
sem einkum veldur því að þessar sögur
eru öðruvísi en það sem Einar hefur
skrifað áður er stíllinn og frásagnarað-
ferðin. Hér er stíllinn jarðbundinn,
stundum nánast hlutlægur og miklu
hófsamari en í síðustu skáldsögum
hans. Þótt söguefnin séu oft á tíðum
ekki síður stórbrotin og ýkt en í skáld-
sögunum, þá er hér sagt frá þeim á
miklu hófstilltari hátt. Stíllinn er miklu
nær hefðbundnum og klassískum gam-
ansagnastíl, en myndrænum líkingastíl
skáldsagnanna. Og þá er að skoða
hvernig höfundi tekst upp með þessa
nýju frásagnaraðferð.
„Sending að sunnan" er vel heppnuð
gamansaga. Þar segir fatlaður sölumað-
ur frá fremur mislukkuðu lífshlaupi
sínu. Stíllinn er fremur hlutlægur þótt
398