Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Page 11

—Því trúi ég ekki. Ég efast um að nokkur
geti í raun sætt sig við að hann muni deyja.
Sálgreiningin segir að það sé tvennt sem
boðar að sjálfsveran sé orðin að samfélags-
veru og það er að maður viðurkenni að
maður geti ekki ráðið yfir heiminum og að
við munum deyja. Og það er einmitt þetta
tvennt úr hugarheimi bernskunnar sem við
eigum óhemju erftt með að afsala okkur.
Ég held meira að segja að það sé vel hægt
að segja að öll mestu afrek vestrœnnar
menningar, bæði á sviði vísinda og lista,
séu eins konar tjáning á þessum bernsku
draumum um að stjórna veröldinni og af-
neita dauðanum.
— Jæja. En ég get fallist á að það sé
kannski óskhyggja að halda að maðurinn
geti verið kvíðalaus gagnvart dauðanum.
Það er manninum eðlislægt að berjast fyrir
lífi sínu, sem betur fer, en um leið er það
fánýtt að afneita dauðanum og þess vegna
dapurlegt. Getur það ekki líka talist til af-
reka að deyja virðulega?
Reynsla og rökhyggja
— Fólk hefur verið mjög upptekið afþætti
goðsagnanna í Gunnlaðar sögu, en ímínum
augum er þáttur móðurinnar, samtíðarhlut-
inn, ekki minna mikilvægur. Listrænn styrk-
ur bókarinnar finnst mérfólginn í samspili
þessara tveggja þátta. Það að móðirin tek-
ursérstöðu með dótturinni og tekur afstöðu
gegn fyrri, borgaralegri tilveru sinni gerist
sem afleiðing afmargþættu uppgjöri henn-
ar við karlstýrða, vestræna menningu okk-
ar. Ekki síst hugtökin „skynsemi" og
„rökhyggja".
— Ég hef alltaf laðast að furðusögum og
það er kannski til marks um að mér hefur
aldrei fundist að veruleikaskilningur sem
byggir á rökhyggjunni einni saman sé sér-
lega skynsamlegur eða í samræmi við raun-
veruleikann yfirleitt. Ég hef velt því fyrir
mér hvort ekki sé til einhvers konar frum-
læg tilfinning sem geti orðið svo sterk að
hún taki völdin af manni. Hvort ekki sé til
eitthvað sem við gætum kallað „tilfinninga-
minni“, minni sem er óháð vitsmunum okk-
ar og þar með öðruvísi en þau fyrirbæri sem
við eigum hugtök yfir.
—Attuþá við að þetta „ tilfinningaminni “
sé óháð hugtökunum sem hugsun okkar er
byggð úr, að það verði til á undan málinu
en sé bœlt afeða ímálinu sjálfu?
— Eitthvað í þá áttina. En ef við höfum
þannig skynjun eins og nokkurs konar
hljómbotn í sjálfi okkar, þá verður hún
aldrei bæld fullkomlega og hverfur aldrei.
Ég varð fyrir reynslu fyrir skömmu sem
mér fannst mjög einkennileg. Ég var á ferð
í Kanada í bænum þar sem ég ólst upp og
stóð á stígnum þar sem ég var vön að ganga
á leiðinni í skólann. Skyndilega var mér
kippt út úr nútímanum og ég varð aftur
bam. Ég var á sviði bemskunnar, í hinni
Svava í Wynyard 1976.
TMM 1990:3
9