Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Page 21

lægan tíma og huglægan. Persónubundin
skynjun tímans er án nokkurs vafa bæði
fyrir hendi hjá karlmönnum jafnt sem kven-
mönnum. Það sem skiptir hér mestu er ekki
kyngreining þeirrar skynjunar heldur að
hún er andstæð ráðandi hugmyndum vest-
rænna þjóðfélaga um tímann. Hin persónu-
bundna skynjun bendir á að til er annar
skilningur og önnur skilgreining á eðli tím-
ans en þar er viðtekin.
Undirvitund og endurtekning
Tímagreiningin leiddi í ljós mikilvæga and-
stæðu huglægs tíma og hlutlægs en einnig
að einn ákveðinn atburður er öðrum mikil-
vægari fyrir þessa andstæðu sökum þess að
hann er endurtekinn. Ut frá andstæðunni
má skýra hvemig endurtekningin brýtur
niður hinn hlutlæga tíma og afnemur for-
ræði hans. Þetta ferli birtist skýrast hjá aðal-
persónunni. Huglæg skynjun hennar á
tímanum brýtur í bága við viðtekna, eðlis-
fræðilega skilgreiningu hans. Eins og fram
kemur í grein Dagnýar gæti þetta stafað af
því að Anna er kona og því betur til þess
fallin en t.d. Teddi að skynja annan tíma en
þann hlutlæga. Þeim lestri hættir þó til að
draga úr mikilvægi þjóðfélagslegra þátta
tímans. í kapítalískum þjóðfélögum Vestur-
landa má túlka virka skynjun huglægs tíma
sem einstaklingsbundna uppreisn, mót-
mæli við það arðrán á tímanum sem þar fer
fram. Anna væri því dæmi um einstakling
sem finnur leið til að brjótast út úr skipulagi
tímans eins og það birtist í kapítalismanum.
Hún gerir það með því að leggja áherslu á
sína eigin innri tímaskynjun sem ekki er
háð sömu forsendum og hinn efnahagslegi
tími.
Enn önnur skýring á því af hverju Anna
skynjar tímann á þennan hátt (og einnig hún
byggir á einskonar „djúpum“ lestri sög-
unnar, þ.e. lestri sem fæst við mynstur sem
ekki liggja í yfirborðsgerð textans) er að
endurtekningin sé ósjálfráð. Aðalpersónan
stjómar samkvæmt því ekki á neinn hátt
skynjun sinni á huglæga tímanum heldur er
hann afleiðing þess að hún er sífellt sett í
hina upphaflegu aðstöðu atburðarins sem er
endurtekinn. Þessi atburður ræður með öðr-
um orðum yfír henni jafnt sem textanum í
heild. Hlutverk allra viðburða hans jafnt
sem andstæðna er að benda á þennan eina
atburð sem stöðugt glittir í gegn um glopp-
umar í yfirborði hans.
Aður en farið verður nánar út í afleiðingar
þessa er ráðlegt að benda á aðra andstæðu í
textanum sem öfugt við andstæðu huglægs
tíma og hlutlægs liggur á yfirborði hans.
Þetta er andstæða ræktunar og óræktar sem
aftur er spegluð í andstæðu steins og gróð-
urs; atriða sem hvað eftir annað koma fyrir
í táknmáli textans. Sem dæmi má líta á
atburðinn á skólalóðinni í Ameríku sem
þegar var vitnað til (117) og einnig and-
stæðu vel ræktaðrar framhliðar húss Önnu
og Tedda og óræktaðs bakgarðsins: „Hún
reyndi svo sem að halda í horfinu hér fram-
an við húsið. Öðm máli gegndi um bak-
garðinn. Þar hafði hún alveg gefist upp.“
(119)
Þessi andstæða er endurtekin í gegn um
allan textann. Allt frá fyrsta endurliti til
vorsins 1945 (116-117) til endumpplifunar
Önnu í skólaportinu (126). Þannig er um að
ræða andstæðu hrauns og mosa (117), rækt-
unar og óræktar (119) og loks malbiks og
gróðurs (123). Hlutverk andstæðunnar í
formgerð sögunnar verður hins vegar ekki
að fullu ljóst fyrr en það er tengt útlegðinni
og andstæðu hennar, heimkomunni. Þannig
TMM 1990:3
19