Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Qupperneq 95

Miðað við þær reglur sem útgefendur hafa
yfirleitt fylgt hingað til era þessi vinnubrögð
vitanlega ekki „vísindaleg" fyrir fimm aura, og
þar að auki eru þau í fullu ósamræmi við stefnu
ýmissa ungra fræðimanna, sem gagnrýna fyrri
fræðimenn harðlega fyrir það að blanda saman
textum þótt það væri gjaman gert á traustari
forsendum en þeirri að þeim þætti eitt fara betur
en annað. En eins og málum er háttað er ástæðu-
laust að vera með nokkra gagnrýni á þessu stigi
— enda mætti segja að það væri helst til of
auðvelt — heldur er miklu nauðsynlegra að líta
betur á þessar ólíku forsendur og rýna í þau rök
sem fyrir þeim era. Og er þá tvennt sem vert er
að athuga: annars vegar hvaða máli það skiptir
fyrir lesandann — og verkið sjálft — hvort
gefinn er út samhangandi texti eða hann er
klofinn niður í einstakar sögur, og svo hins
vegar hvert sé gildi þeirrar gömlu meginreglu
að stefna að því að komast sem næst „upp-
runalegum texta".
Á að skera?
Um meðferðina á textanum í heild er það
skemmst að segja, að öll rök hníga að því að
hann sé gefinn út sem samhangandi frásögn
eins og hann er í Sturlungusafninu, og er naum-
ast hægt að finna nokkra réttlætingu fyrir því að
reynt sé með einhverri skurðaðgerð að skipta
honum í einstakar sögur sem síðan séu prent-
aðar hver fyrir sig. Orðið „samsteypa" er heild-
arheiti sem notað er um verk af margvíslegu
tagi, eins og áður var nefnt, og hafa fræðimenn
nútímans reynt að skilgreina ýmsar gerðir slíkra
rita eftir vinnubrögðum höfunda: sum þeinra era
einfaldlega safnrit sem einhver skrifari hefur
búið til með því að afrita ýmis eldri rit nánast
óbreytt hvert á eftir öðru, önnur eru gerð á þann
hátt að eitthvert eldra rit er lagt til grandvallar
og það aukið og endurbætt með alls kyns inn-
skotum úr öðrum ritum, og enn önnur era ofin
saman úr mörgum eldri textum, sem einhver
skapandi „ritstjóri“ eða hreinlega rithöfundur
hefur lagað, stytt, fellt saman og kannske aukið
með sínum eigin athugasemdum og þannig gert
að einni heild. Þessi vinnubrögð eru þó engan
veginn skýrt afmörkuð heldur eru til alls kyns
millistig og einnig kemur það oft fyrir að höf-
undur beiti ýmsum aðferðum á víxl, eftir því
hvemig efnið var búið í hendumar á honum —
og líka eftir viðhorfum og hugmyndum hans
sjálfs.
Þetta síðasta atriði á einmitt við um Sturlunga
sögu: eftir því sem næst verður komist hafa
vinnubrögð höfundar samsteypunnar verið
harla breytileg og væri vafalaust hægt að sjá þar
dæmi um allar þessar ofantöldu aðferðir í ein-
hverri mynd. Þannig er „framtextunum“ sums
staðar skipað hlið við hlið en sums staðar er
þeim fléttað saman misjafhlega mikið eða ein-
um skotið inn í annan, stundum getur jafnvel
verið að ritstjórinn hafi búið til eina samfellda
frásögn úr köflum úr ólíkum ritum. Þessi breyti-
legu vinnubrögð fóra að nokkru leyti eftir því
hver var innbyrðis afstaða þeirra atburða, sem
„framtextamir" sögðu frá, hvemig þeir tengd-
ust í tíma og rúmi og hvemig háttað var tengsl-
um þeirra persóna sem þar komu við sögu, en
vafalaust einnig eftir viðhorfum höfundar til
þeirrar „Islandssögu“ sem hann var að segja.
Greinilegt er að hann skar burtu fjölmargt sem
kom henni ekki beinlínis við, svo og það sem
var tvísagt í „frumtextunum" — hann virðist
yfirleitt hafa fylgt þeim sem hafði ítarlegustu
frásögnina — en ýmsu mun hann hafa bætt við
í staðinn, t.d. millivísunum og ýmsum ábend-
ingum um tímatal, tengiköflum og kannske
fleira. Þannig er líklegt, þótt erfitt sé að fullyrða
um slíkt að svo stöddu, að hann hafí sveigt efnið
að einhverju leyti undir persónulega heildarsýn.
Af þessu leiðir ýmislegt, og er þá fýrst að
telja, að það er með öllu óvinnandi vegur að
ætla sér að skipta Sturlungusafninu niður í ein-
stakar sögur. Þótt skilin kunni að vera fyllilega
skýr í sumum hlutum safnsins, er mjög erfitt að
benda á þau með nokkurri vissu annars staðar,
og á köflum era sennilega alls engin „skil“, af
því að sögur hafa þar verið bræddar saman. Það
er til marks um þessa óvissu hversu mjög hug-
myndir manna um samsetningu Sturlungu-
TMM 1990:3
93