Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Page 37

amsbygging reynst allsterk kynfylgja með-
al margra afkomenda hans og frændfólks.
Rík er sú sagnhefð og verður naumast
rengd, að Benedikt væri nokkuð ákomu-
kaldur við fyrstu kynni og með afbrigðum
blótsamur í daglegu tali.1
Samkvæmt þeim lýsingum á munnsöfn-
uði hans hefur verið breið gjá milli daglegr-
ar ræðu hans og þess tungutaks, er hann
tamdi sér í rituðu máli, því að vart getur
háttvísara og menningarlegra orðfæri en
fundið verður í einkabréfum og greinum
Benedikts.
Þegar lesin eru bréf þeirra fjögurra, er um
langt skeið mynduðu forysmsveit Ófeigs í
Skörðum og félaga og Kaupfélags Þingey-
inga, Benedikts, Jóns í Múla, Pémrs á Gaut-
löndum og Sigurðar í Ystafelli, er það helst
að Jón í Múla bregði fyrir sig blótsyrðum
eða viðlíka sterkyrðum til áherslu rituðu
máli sínu. Engar sögur fara hins vegar af
því að hann kryddaði talað mál sitt þvílíku
skrauti, en hann þótti töfrum slungnastur
ræðusnillingur þeirra félaga.
Til er gamansöm sögn um það að Bene-
dikt gæfi svohljóðandi skýringu á blótsemi
sinni: „Æ, þetta er helvítis, andskotans,
bölvaður bamsvani."
Snemma kynna þeirra Þorsteins Erlings-
sonar gaf Benedikt honum eftirfarandi
sjálfslýsingu á sér í bréfi 18. jan. 1898:
Þú spurðir mig um mig. Það er ósköp lítið
af mér að segja, og Jóhannes frá Hólum
segir þér satt um mig ef hann vill. Eg er nú
51 [svo] árs 28. þ.m., hefi sjaldan farið út
fyrir takmörk Þingeyjarsýslu og er heim-
alningur í orðsins fyllstu merkingu. Giftist
26 ára eftir 10 ára tilhugalíf. Fór að hokra
á hjáleigukoti skammt frá túni föður míns
vorið 1874, og þar hokra ég enn við lítið bú
og fremur lítil efni. Hef ekki getað byggt
annað en góð herbergi handa mér og krökk-
unum. Eg á 5 dætur; tvær eru giftar bænda-
konur hér í sveitinni og eiga 6 börn lagleg,
þrjár eru heima 14, 16 og 18 ára. Hverri
frístund hef ég varið til að lesa og taka þátt
í félagslífi, líklega hefir enginn hjáleigu-
kotungi tekið meiri þátt í félagsmálum. Eg
hef verið hreppstjóri síðan 1878, stundum
íhreppsnefnd líka, í sýslunefn[d] í 12 árog
í stjóm kaupfélagsins síðan það var til og
haft mestar skriftir þess og reikninga.
Aldrei hefi ég verið einn dag á nokkurri
menntastofnun, aðeins notið heimilis-
kennslu eins og hún var um 1860. Nú er ég
orðinn sköllóttur, en flestir halda þó að ég
sé yngri en ég er, því alltaf er einhver ung-
lingsbragur á mér þrátt fyrir veika heilsu.
Eg er stórorður og blótsamur og svo opin-
skár að sumum blöskrar. Allir mínir bestu
vinir eru yngri en ég, ég er jafnvel guðfaðir
2
sumra þeirra, t.d. Steingríms sýslumanns.
Alltaf er einhver unglingsbragur á mér,
segir Benedikt og tjáir þar kjarnlægan þátt
í eigin fari. Hvað sem liðið hefur útliti hans,
er á ævina leið, varðveitti hann til síðustu
stundar það ungs manns aðal að geta hrifist
bæði til meðhalds og mótspyrnu.
Það fer varla fjarri sanni að telja að á
bemskuárum Benedikts hafi grundvallar
lífsviðhorf þorra fólks á Islandi mótast af
lútherskum rétttrúnaði. Þegar kom fram yf-
ir miðja öldina tóku þó að koma spmngur í
hið lútherska hellubjarg í Þingeyjarsýslu.
Munaði þar miklu um áhrif Einars As-
mundssonar í Nesi sem barðist ötullega fyr-
ir frelsi og umburðarlyndi í trúarefnum og
sýndi í senn skilning á viðhorfum kaþólskra
manna og kenningum Magnúsar Eiríksson-
ar, er voru fyrstu sprotar nýrrar og frjáls-
lyndari guðfræði. Tvisvar sinnum, 1863 og
’65, gekkst Einar fyrir því að sendar voru
bænarskrár úr Þingeyjarsýslu til Alþingis
TMM 1991:4
35