Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Page 48

stefnunni fegins hendi, því fremur sem hún
nú hélt sér meira við jörðina og þau atriði
mannlífsins sem realisminn hafði flett ofan
af og lagt til hæfis. Svona finnst mér í
fæstum orðum að mitt sálarlíf hafa mótast,
og ég er þakklátur fyrir að hafa einmitt lifað
þetta tímabil, átt kost á þátttöku í svo auð-
ugu gróandi lífi. [-----]
Mér þykir nú vænt um, að Jóns er minnst
einmitt á þann hátt, sem þú gerir, og í
sambandi við þá andlegu strauma, sem
mótað hafa okkur mennina frá ’74, og ég
get ekki betur séð en að þinn skilningur á
því sé réttur í öllum aðalatriðum. Þetta
tímabii hlýtur seinna að verða talið merki-
legt tímabil og auðugt að andlegum gróðri
og verkiegum líka, auðugast af öllum liðn-
um tímum í sögu okkar og breytingarík-
ast.
Það er áreiðanlegt að Jón varð bjartsýnni
og þýðari með aldrinum eins og raunar allir,
sem menntast vel og ná andlegri víðsýni.
Því ljósari sem mönnum verða öil sambönd
mannlífsins, því betur sem menn skilja, að
verstu meinsemdir mannlífsins eiga ekki
rót sína í hinum náttúrulegu lögmálum
mannlífsins eða mannsnáttúrunni heldur í
ófullkomnu og illu fyrirkomulagi, sem get-
ur verið á valdi mannvitsins, þess vonglað-
ari verða menn um sigur hins góða og rétta
og trúaðari á virkilegar umbætur. Og þó að
nú sé vargöld og vindöld, þá hefir það ekki
hið minnsta raskað trú minni á þau grund-
vallarlögmál sem mér sýnist að mannlífið
hljóti að hlýða. Þvert á móti. Eg vona að
öfgamar flýti fyrir hinu komandi, knýi
mannvitið til úrlausnar.24
Eftir því sem á ævina leið varð þetta sterkari
tónn hjá Benedikt, þar sem hann minntist á
lífsviðhorf sín og heimsafstöðu. Þó að hann
gæti um stund fyllst bræði og heift og böl-
sýni gagnvart ýmsum fyrirbærum í samtíð
sinni, ber þó að lokum hærra bjartsýni hans,
von og fögnuð yftr dásemdunt mannlegs
lífs. Þá von sótti hann í trú sína á manninn
og möguleika hans, en ekki á yfirskilvitlega
háspekilega krafta.
Margir samtíðarmenn Benedikts, sem líkt
og hann höfðu glatað kórréttri, lútherskri
bamatrú sinni fyrir áhrif frá pósitívisma og
natúralisma, raunhyggju þeirra og kröfu um
frjálsa, vísindalega rannsókn, leituðu sér
síðar fótfestu í spíritismanum, sem að sínu
leyti var ávöxtur af rannsóknarhyggju tím-
ans, sbr. nafnið sálarrannsóknir. Sú jörð
trúarinnar sem sokkið hafði í hafróti vís-
indarannsókna 19. aldar, skyldi nú aftur rísa
úr ægi fyrir fulltingi nýrra rannsókna.
Benedikt fyllti aldrei þann flokk. Til þess
var hann of mikill raunhyggju- og skyn-
semistrúarmaður. Þar á ofan taldi hann að
grundvallarviðhorf spíritista væri efnis-
hyggja. Strax frá upphafi hreyfingarinnar
hérlendis var Benedikt tortrygginn á hug-
myndir og athafnir spíritista eins og sjá má
af bréfi hans til Jóns bróður síns 29. apríl
1905 þar sem hann segir: „Tíðindi þóttu það
hér er fréttist það tvennt úr Reykjavík, að
gull væri fundið og að fullt væri þar orðið
af spíritistum og húmbúggi þeirra. Það er
auðséð að Rvík er að verða „modeme“
bær.“25 Ekki hefur heldur álit Benedikts á
spíritismanum farið vaxandi með ámnum.
Þannig skrifar hann vini sínum Sigurgeiri
Friðrikssyni 22. júní 1924:
Ég hefði haft gaman af að heyra meira um
um [svo] þessa „seancer" þrátt fyrir mína
spiritisku vantrú. Sú vantrú erekki fólgin í
því, að ég efist um ófreskisgáfur og margt
annað sem enn er óskiljanlegt í mann-
eðlinu, svo sem fjarsýni, sýnirfram og aftur
í tíma og rúmi o.s.frv., hypnotiska skyggni
og önnur slík fyrirbrigði. Slíku er heimska
að mótmæla. En að eigna þetta allt dauðum
46
TMM 1991:4