Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Síða 105

Ritdómar
Umbúðir og sérfræðingar
Hörður Bergmann. Umbúðaþjóðfélagið. Uppgjör og
afhjúpun. Nýr framfaraskilningur. Teikningar eftir
Búa Kristjánsson. Bókaútgáfa Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins 1989. 168 bls.
Fyrir tveimur árum kom út bók sem ég hafði
beðið eftir með nokkurri eftirvæntingu. Bókin
er eftir Hörð Bergmann, kennara og fræðslu-
fulltrúa Vinnueftirlits ríkisins, og nefnist Um-
búðaþjóðfélagið. Hún skiptist í sjö kafla sem
annaðhvort fjalla almennt um framfaratrú, sér-
fræðiþjónustu og tæknihyggju eða um tiltekna
málaflokka. Þau mál sem Hörður ræðir í sér-
stökum köflum eru skólar og heilsugæsla.
A forsíðu bókarinnar eru fjölskylda og sjón-
varpstæki niðri í opinni stresstösku en ljóshærð
manneskja er að stökkva út úr töskunni. Datt
mér þá í hug Hresstaskan frá í fyrra sem „hress-
ir“ menn úr Félagi íslenskra hugvitsmanna og
umhverfisráðuneytið útbjuggu í fyrrasumar —
hver skyldu hafa orðið afdrif hennar? Ég varð
að vísu aldrei svo frægur að sjá oní þá tösku en
ímynda mér að þar gæti litið út svipað og á
teikningunni á forsíðu Umbúðaþjóðfélagsins.
Vaxtarhyggja og umbúðir um kjarna
lífsins
Rauður þráður í þjóðfélagsgagnrýni Harðar
Bergmanns er ádrepa á vaxtarhyggju, þ.e.
tæknidýrkun og trú á að endalausar framfarir
séu mögulegar. Vaxtarhyggjan og framfaratrúin
fela, að dómi Harðar, „í sér þá fráleitu hugmynd
að takist einum að auka hlut sinn komi allir aðrir
á eftir“ (bls. 21). Hörður bendir á að vandræði
ungra húsbyggjenda stafi m.a. af slíkum hugs-
unarhætti. Yngri kynslóðir erfi hugmyndireldri
kynslóða (þ.á m. kynslóðar Harðar) um hvers
konar húsnæði og heimilistæki séu við hæfi og
taki lán með geypiháum vöxtum í því skyni að
standa straum af kostnaði við húsbyggingu og
standsetningu innbús.
Tækni og fullkomnun er ekki eingöngu ætlað
að skila betra einkalífi, heldur líka framförum í
atvinnumálum. Islendingarhafafjárfestgrimmt
í mikilvirkum og fullkomnum atvinnutækjum.
Ein afleiðing slíkrar vaxtarhyggju hefur verið
offjárfesting, m.a. í togurum. Sú aukning hefur
ekki skilað sér í auknum afla. Svipað var uppi
á teningnum í íslenskum landbúnaði sem var
tæknivæddur á sjöunda og áttunda áratugnum á
svipuðum tíma og lambakjötsneysla minnkaði
(sjám.a. bls. 149-50).
Að dómi Harðar er hér komið í óefni og við
okkur flest að sakast. Hann notar líkinguna um
umbúðir utan um kjama lífsins: „líf okkar er
vafið í sífellt þykkari, dýrari og fánýtari umbúð-
ir í nafni framfara“ (bls. 7). Þetta gildir ekki
eingöngu um komflögur og unnar kjötvörur,
heldur og ekki síður um þjónustu af margvís-
legu tagi.
En hver er þá þessi kjami lífsins? Um það er
TMM 1991:4
103