Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Side 23

Og um nútímahöfunda íslenska sérstaklega
segir hann við Áma Þórarinsson í oftnefndu
viðtali:
„Hér er mikið af ágætlega skrifandi mönn-
um núna. En þeir hafa ekki eins góða að-
stöðu gagnvart miðli sínum, málinu og
höfundar höfðu fyrr á dögum. Það em ein-
hverjir skólakennarar sem hafa alveg eyði-
lagt málið hér fyrir rithöfundum, algerlega
ruglað menn í ríminu. Ef þú tekur eitthvert
skrifað efni eftir bónda, ég held næstum
hvaða bónda sem vera skal, hversu aumur
sem hann var, frá öldinni sem leið og dálítið
fram á þessa öld, jafnvel fram undir 1920,
þá má heita eftir mínum skilningi á sígildu
lesmáli að hver setning sé klassík. Hvert
einasta sendibréf frá venjulegum íslensk-
um bónda áður fyrr gæti staðið sem fyrir-
mynd að texta núna. Þó kunnu þessir menn
enga stafsetningu.
Þessir menn höfðu lærða staðfestu í tung-
unni. Hana höfum við misst og skólamir
hafa ekki getað gefið okkur neitt í staðinn.
Ef nokkuð væri taka nútímaskólar þennan
áunna hæfileika frá okkur (...)“
Málið ber líka á góma í Vísi, 17. apríl 1982
í viðtali sem Sæmundur Guðvinsson átti við
skáldið:
Halldór: „Ég get ekki dæmt um þær bók-
menntir sem eru uppi núna því ég er ekki
alveg kunnugur þeim. Mér sýnist að hér sé
nóg af gáfuðum mönnum, en ég veit ekki
hvort það verður jafnmikið úr þeim og efni
standa til. Þetta er dálítið þröngt þjóðfélag.
Þeir hefðu gott af því að fara á heimsreisu
í svona tíu til tuttugu ár þessir ungu menn
og viðra sig svolítið. Ég tel að ég hafi haft
mjög gott af því að vera á faraldsfæti í
ólíkum þjóðlöndum og heimsskoðunum
(...)“
***
Eitthvert frægasta sérkenni Halldórs er
breytileikinn, ófyrirsjáanleikinn, hamskipt-
in, hæfileikinn til að finna alltaf nýjan og
nýjan búning. Eða eins og Ragnar í Smára
orðaði það: „Með hverri nýrri bók kemur
ekki aðeins ný saga, heldur nýtt málfar og
nýtt handbragð. Allt er nýtt.“ (Útvarpsþátt-
urinn Skúmaskot haust 1974, tilfært í Vísi
23.apríl 1977):
„Maður verður að setja sig í sérstakar stell-
ingar við hverja bók, eins og leikari verður
að vera nýr maður í hverju hlutverki . . .“
segir í Skeggrœðum við Matthías (bls 60)
og Halldór víkur enn að þessu í viðtalinu
við Illuga:
„Það eru vitanlega margar kröfur sem
maður verður að uppfylla til að ná verki
saman á þokkalegan hátt. Til dæmis verður
maður að beita öllum mögulegum tegund-
um af stflbrellum og þó má stíllinn ekki
vera tómar brellur. Maður verður smátt og
smátt að gera sér grein fyrir einhverri bygg-
ingu, strúktúr sem nær út í hvem anga
verksins, hvert orð. Og sérhverri nýrri bók
fylgir náttúrlega sérstakt mál og alveg sér-
stakur heimur og það dugar ekki að vera
alltaf að drasla í sama umhverfmu; maður
verður að finna eitthvað órigínal, eitthvað
nýtt sem kemur fram í fyrsta skipti og er í
senn mannlegt og þjóðfélagslegt. Að öðr-
um kosti fer lesandann að syfja.“ (bls 11)
Halldór hefur aldrei tekið skáldsögunni
sem gefnum hlut. Efinn um möguleika
hennar knýr hann til nýrra og nýrra úrræða.
Og að því kom að hann fann sig ekki lengur
í skáldsagnagerð. Áttræður gerði Halldór
þessa játningu við Áma Bergmann í viðtali
sem birtist í Þjóðviljanum, 22. apríl 1982:
„Ég hætti að skrifa skáldsögur á sjöunda
áratugnum og hef ekki skrifað réttan róman
TMM 1993:3
21