Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Síða 67

Rúnar Helgi Vignisson
Andfætis og umhendis
— ástralskar bókmenntir í Ijósi nýlendusögu
Segist íslendingur vera kominn til Ástral-
íu til þess að grufla í áströlskum bók-
menntum er líklegast að hinn almenna
borgara reki í rogastans. Viðkomandi læt-
ur jafnvel svo um mælt: „Það er nóg að
lesa Lawson," en sá var einn þekktasti
höfundur síðustu aldar, skrifaði sögur
sem varpa ævintýraljóma á baráttu hvítra
við framandi heimkynni, baráttu sem nú
er orðin að goðsögn.
Vantrú á innlendum menningarafurðum
hefur lengi verið landlæg andfætis. Hún
tengist þeirri örvæntingarfullu leit að
sjálfsmynd sem þjóðir hins svokallaða
Nýja heims hafa löngum gert.1 Árið 1950
vakti þekktur gagnrýnandi, Arthur A.
Phillips, athygli á því sem hann kallaði
undirlægjuhátt áströlsku þjóðarinnar í
menningarlegum efnum. Hann benti til
dæmis á þá áráttu Ástrala að spyrja sig
einlægt hvað siðmenntuðum Englendingi
þætti um tiltekið verk í stað þess að kæra
sig kollótta og telja sér jafnvel til tekna ef
Englendingurinn grynnti ekki í því. Hvaða
Englendingi dytti svo sem í hug að leita
álits Frakka á Óþelló? spurði Phillips. Það
er meðal annars tungumálið sem skapar
þennan vanda, bæði herraþjóðin fyrrver-
andi og nýlendan beita sama málinu: „Við
getum ekki varist óréttmætum saman-
burði með því að skýla okkur bakvið sér-
stakt tungumál; við eigum ekki menn-
ingarhefð sem stendur á gömlum merg
eða er nógu nýstárleg til að ávinna túlk-
endum hennar öryggi og virðingu.“2
Það er athygli vert að Phillips, sem
þarna er greinilega að hvetja landa sína til
að brjótast undan hroka og hleypidómum
nýlendukúgaranna, skuli í rauninni gera
sig sekan um sambærilegan hroka gagn-
vart þjóðinni sem byggt hefur Ástralíu frá
örófi alda, áströlsku frumbyggjunum.
Menning þeirra flokkast greinilega ekki
undir „menningarhefð sem stendur á
gömlum merg“, að hans mati. Það er ef til
vill til marks um þá þróun sem orðið hefur
í áströlskum menningarmálum á þeim
þrjátíu árum sem liðin eru síðan Phillips
skrifaði bók sína að listir og menning
frumbyggja þykja nú eitt það markverð-
asta og vissulega það nýstárlegasta sem
Ástralía hefur fram að færa. Aftur á móti
glímir hvíti meirihlutinn ennþá við
nokkurn tilvistarvanda, til dæmis virðist
enginn handviss um að til séu bitastæðar
ástralskar bókmenntir. Og það eru ekki
nema örfá ár síðan farið var að fjalla um
ástralskar bókmenntir í skólum þar neðra.
TMM i 993:3
65