Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Síða 101

Ritdómar
„Og ég þjónaði hugmynd minni um
fullkomleika listar minnar með
höndina á kafi í rusli.“
Vigdís Grímsdóttir
Stúlkan í skóginum
Iðunn 1992
259 bls.
í skáldsögunni Ég heiti ísbjörg. Ég er Ijón sem
kom út 1989 kannar Vigdís Grímsdóttir innviði
hugtaka á borð við sekt og sakleysi, réttlæti og
ábyrgð, orsök og afleiðingu, gott og illt. Sú
könnun var beitt og óvægin og reyndist ganga
nærri mörgum lesendum sögunnar. Þær spurn-
ingar sem leynast á milli lína í bókinni um
ísbjörgu eru flestar siðfræðilegs eðlis settar í
félagslegt samhengi, m.ö.o. af texta Vigdísar
hljóta meðal annars að spretta hugleiðingar um
ábyrgð okkar á náunganum; um ábyrgð samfé-
lagsins á einstaklingnum; um forsendur réttlæt-
ishugmynda okkar og um uppbyggingu
réttarkerfísins. í skáldsögunni Stúlkan í skógin-
um sem kom út í fyrra heldur Vigdís Grímsdóttir
áfram sinni siðfræðilegu íhugun, en nú snýrhún
spjótunum inn, beinir þeim að sjálfri sér — að
listamanninum. Þetta gerir hún á hugrakkan og
heiðarlegan hátt með beinni sjálfsvísun í text-
anum. Þær spumingar sem hér svífa yfir síðum
varða ábyrgð listamannsins, spyrja um rétt hans
og skyldu gagnvart gáfu sinni og viðfangi.
Einnig er spurt um gildismat og stöðu listarinn-
ar í samfélagi okkar.
Hér á eftir ætla ég að leiða nokkuð saman
þessar tvær síðustu skáldsögur Vigdísar þótt
umfjöllun minni sé fyrst og fremst ætlað að vera
ritdómur um Stúlkuna í skóginum. Það kann að
vera meinloka hjá mér að þessar tvær sögur séu
n.k. samloka, en þannig kýs ég að lesa þær. I
þessum tveimur sögum er Vigdís að kanna tvær
hliðar á sama peningi ef svo má að orði komast.
Jafnframt útfærir hún nánar í Stúlkunni í skóg-
inum hugmyndir sem finna má í Ég heiti ís-
björg. Ég er Ijón en eru þar í bakgrunni.
Reyndar má rekja ákveðnar hugmyndir og
ákveðin einkenni á þessum sögum Vigdísar
lengra aftur í enn eldri verk hennar; þau eru
höfundareinkenni, nokkurs konar áritun þessa
höfundar sem sannar með hveiju nýju verki sína
einstöku gáfu.
Eg heiti Guðrún
Stúlkan ískóginum segir sögu af miðaldra utan-
garðskonu, Guðrúnu Magnúsdóttur, sem býr
ein í kjallaraherbergi á Bræðraborgarstígnum.
Guðrún hefur á unga aldri afmyndast líkamlega
af völdum torkennilegs sjúkdóms, er ófær til
vinnu og hefur dregið sig út úr samfélagi við
aðra. Hún lifir fábreyttu, einangruðu en vana-
föstu lífi að því er virðist í sátt við hlutskipti sitt.
En þótt hversdagslíf Guðrúnar sé fábreytt og
líkaminn afskræmdur er hugarheimur hennar
og það líf sem þar leynist engu líkt. Innra líf
Guðrúnar er ríkulegt og gjöfult; í hugskoti
hennar býr heill táknheimur sem hún getur horf-
ið til j)egar hún svo kýs. Umgjörð þessa heims
er skógur, gróðursæll og fagur. I skóginum búa
tilfinningar Guðrúnar „hver um sig tré, nært af
mold og lofti“ (bls. 8), þar eru vötn, lækir og
fossar og þar búa rauðir fuglar hugsana Guðrún-
ar og Fuglastúlkan vinkona hennar og annað
sjálf (alter ego). Skógurinn er hugarfylgsni sem
Guðrún getur flúið til í vandræðum sínum eða
leitað til sér til hugarhægðar og dægrastyttingar.
TMM 1993:3
99