Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Síða 111

á óvart í þessari umfjöllun jafnvel þó svo Árni
fari þar um miklu mun óplægðari akur en í fyrri
hlutanum.
Þó þótti mér athygli verð umfjöllun Áma um
aðdraganda andstöðu sósíalista við herstöðvar
Bandaríkjanna hérlendis. Ekki fæ ég betur séð
en leiddar séu nokkrar líkur að því að þar hafí
afstaðan ráðist af afstöðu Sovétstjómarinnar.
Heldur þykir mér kenningin nú ólíkleg en þó
sýnist þama verðugt rannsóknarefni nú þegar að
því líður að unnt verði að fjalla um þróun þess-
ara ára án þess tilfinningar ráði þar of miklu.
Lakasti þáttur umfjöllunar Áma er þó þegar
kemur að umfjöllun um nútímann. Er mér raun-
ar ekki grunlaust að þar hafi menn fallið í þá
gryfju að reyna að gera efnið að meiri söluvöm
en það í raun er. Árni fjallar um að tilraunir hafi
verið gerðar allt fram á síðustu ár til að endur-
nýja tengslin milli sósíalista (Alþýðubanda-
lagsins) og sovéska kommúnistaflokksins
(206-210). Ámi leggur mikið á sig til að fá þá
niðurstöðu að um einhverjar slíkar tilraunir hafi
verið að ræða. Hann byggir fyrst og fremst á
gögnum frá sovéskum diplómötum og sýnir
mikla trúgimi. Var þó Matthías Johannessen
búinn að eyða nokkmm síðum (352-360) bókar
sinnar um Ólaf Thors til réttmætrar viðvömnar
við því að taka ummæli erlendra sendimanna
um ísland og íslendinga alvarlega. „Stundum
misskilja þessir sendifulltrúar íslenska stjóm-
málamenn, bæði viljandi og óviljandi. Ósk-
hyggja þeirra hleypur einnig með þá í gönur.....
Skýrslur þeirra geta verið svo afvegaleiðandi og
fáránlegar að furðu sætir. Fræðimenn ættu því
að nota þær í hófi og a.m.k. ekki leggja út af
þeim nema svipuð gögn innlend séu fyrir
hendi.“5 Þessum síðustu orðum má beina til
höfunda Liðsmanna Moskvu því þeir falla kylli-
flatir í gryfjuna. Meira að segja tekst Áma ekki
að draga neina skynsamlega ályktun af því að
sovétmenn hafi orðið þreyttir á að ekkert hafði
„gengið eftir af því sem haft var eftir foringj-
um“ Alþýðubandalagsins (209).
Vals-þáttur
Hlutur Vals Ingimundarsonar er með nokkrum
öðmm hætti en hlutur Áma. Hann byggir sinn
þáttt fyrst og fremst á gögnum frá Þýska alþýðu-
lýðveldinu sáluga og er þar um frumathuganir
að ræða. Eftir lestur bókarinnar er þó efst í huga
lesandans hversu lítt spennandi efni kemur í
ljós. Það þarf ef til vill ekki að koma á óvart.
Hafi gjörð mannahaft einhver áhrif á framvindu
íslenskra þjóðfélagsmála er ólíklegt annað en
athugendur hafi getað ályktað um forsendur
þeirrar gjörðar. Því er heldur ólíklegt, en ekki
óhugsandi, að menn finni í skjalasöfnum eitt-
hvað, sem varpar alveg nýju ljósi á þróun ís-
lenskra stjómmála.
í umfjöllun sinni um samskipti íslenskra sós-
íalista og Austur-Þjóðveija fellur Valur raunar í
sömu gryfju og Ámi hvað það varðar að honum
hættir til að reyna að gera efnið áhugaverðara
en það í raun og veru er. Einna skýrast birtist
þetta í umfjölluninni um fyrirtækið Reklamex.
Ingi R. Helgason, þáverandi framkvæmda-
stjóri Sósíalistaflokksins skrifaði í nóvember
1958 bréf til eins framámanna A-þýska flokks-
ins og spyr hvort mögulegt sé að Reklamex taki
að sér að koma öllum Austur-þýskum auglýs-
ingum í íslensk blöð og tímarit. Umboðslaunin
gætu síðan nýst íslenska Sósíalistaflokknum.
Ekkert kemur fram í bók Áma og Vals um hver
varð niðurstaða málsins og hefur hún trúlega
engin orðið. Engu að síður segir Valur að þetta
gefi „vísbendingu um hvernig fjárhagstengsl-
um flokkanna var háttað.“ (237)
Þessi fullyrðing verður aðeins sett fram af
þeim sem fyrirfram hafa gefið sér að um einhver
fjárhagstengsl hafi verið að ræða því niðurstað-
an á sér enga stoð í þeirri umijöllun sem á undan
hefur farið. Það eina sem þar hefur verið sýnt
fram á er að Ingi R. Helgason skrifaði bréf og
stakk upp á viðskiptatengslum fyrirtækisins og
Austur-Þjóðverja og að hugsanlegur ágóði
þeirra viðskipta rynni til Sósíalistaflokksins.
Ekkert er vitað um hvað úr þessu varð og að
þetta dæmi vitni um einhver fjárhagstengsl er
hreinn hugarburður. Raunar kemur fram síðar í
sambandi við umfjöllun um tengsl Austur-
Þýskalands og annars íslensks fyrirtækis, Raf-
geislahitunar, að Þjóðverjamir hafi iyrst og
fremst haft viðskiptasjónarmið í huga þegar þeir
áttu við íslensk fyrirtæki og það óháð því hvort
þau voru á einhvern hátt tengd Sósíalistaflokkn-
um eða ekki.
TMM 1993:3
109