Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Síða 12

JÓN PROPPÉ
Dyggðahugtakið sprettur af þeim aðstæðum þar sem gefin er (sið-
ferðileg) krafa um athöfn og á sama tíma er hægt að hafast eitthvað að.
Dyggð er reynslan af því að hafa vald til að gera það sem á að gera.4
Dyggðin skilgreinir ekki hvað beri að gera við hverjar aðstæður; þótt við
þekkjum dyggðirnar svarar það ekki því hvað sé siðferðilega rétt að gera
hverju sinni, en dyggðugur maður er í stakk búinn til að gera það sem þarf.
Maclntyre skilur dyggðir á svipaðan hátt og greinir þann skilning í ffam-
setningu dyggðanna í öllum samfélögum frá Hómer fram á vora tíma.
Dyggð, segir hann, er mannlegur eiginleiki sem gerir einhverjum kleift að
gera það sem gott er (og rétt) samkvæmt þeir markmiðum sem samfélag
hans setur.
Siðferðileg skylda er eitt en geta hvers manns til að sinna skyldu sinni ann-
að og geta hans ræðst af ýmsum þáttum sem sumir varða persónueiginleika
- hugrekki, heiðarleika, réttlætiskennd, o.s.frv. - en aðrir ráðast frekar af ut-
anaðkomandi atriðum - að maðurinn sé frjáls gerða sinna, að hann hafi það
öryggi í lífinu að hann geti einbeitt sér að því að gera gott og læra að vera góð-
ur maður. Þannig tengjast atriði á borð við fjölskyldubönd og heilsu dyggð-
unum: Sá sem er heilsulaus hefur takmarkað tækifæri til að gera það sem þarf
og sá sem ekki nýtur stuðnings fj ölskyldu og vina er líklega ekki mikils megn-
ugur í samfélaginu.
Þar með er auðvitað ekki sagt að dyggðir lúti ekki að persónunni eða séu í
einhverjum skilningi áskapaðar. Þvert á móti er það grunninntak dyggða-
fræðanna að fólk skuli rækta með sér dyggðir en bæla niður lesti og að það
beri að kenna börnum dyggðir. En þetta á ekki aðeins við um „huglægar“
dyggðir á borð við hugrekki, heiðarleika og jákvæðni, heldur einnig þætti á
borð við fjölskylduna: Ef maður nýtur stuðnings fjölskyldu og góðra vina er
það dyggð að rækta hann og nýta til góðra verka en löstur að gera það ekki.
Jafnframt sjáum við að þótt greina megi á milli siðferðilegrar skyldu og
dyggða eru dyggðir forsenda þess að einhver geti orðið góður maður. Allt ffá
Hómer voru orðin arete (dyggð) og agathos (góður) nátengd hjá Grikkjum -
aðeins sá sem er dyggðugur getur verið góður. Scheler tengir líka saman
dyggðir og hið góða og lýsir því svo að „þeir eiginleikar persónunnar sem eru
breytilegir ... eftir því hve persónan er góð eru kallaðir dyggðir .. ,“.5
Hvað segir könnunin um siðferði íslendinga?
Almennt virðast niðurstöðurnar benda til þess að íslendingar horfi mjög til
fjölskyldna sinna og vina og virði mest þá eiginleika í eigin fari og annarra
sem varða samskipti fólks og jákvæða afstöðu til lífsins. Mikilvægi fjölskyldu
10
www.malogmenning.is
TMM 2000:2