Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Page 59

DYGÐIR ÍSLENDINGA
mig lesið hafa, að hún sé Islenzka nefhd í gömlum sögum né documentum
fyrr enn svo var hún umbreytt orðin hjá Dönum og Norðmönnum og Sví-
um, að þeir eigi skildu sitt forna móðurmál í vorum munni, sem þá höfðum
það einir eptir hreint og ómeingað.“26 En með auknum latneskum mennt-
um á íslandi upp úr siðaskiptunum komst aftur á náið samband með ís-
lenskum og útlendum lærdómsmönnum.
Fyrstur til þess að koma á slíku sambandi var Arngrímur Jónsson Vídalín.
Með ferðalögum sínum í lok sextándu og upphafi sautjándu aldar til Kaup-
mannahafnar, Hamborgar, Lubeck og Rostock náði hann sambandi við
marga merkustu lærdómsmenn síns tíma, sem hvöttu hann til þess að helga
sig sagnfræði og studdu hann síðar til þess starfa. Árið 1593 gaf Arngrímur út
Brevis Commentarius de Islandia, eða Stutt skýringarit um ísland. Það vita
ekki margir íslendingar nú á dögum að þetta rit var endurútgefið og þýtt á
ensku og prentað í London árið 1598, eða aðeins fimm árum eft ir að frumrit-
ið birtist. Til viðmiðunar má geta þess að á þeim tíma var Shakespeare að
skrifa sín fyrstu leikrit, en var ekki orðinn ýkja ffægur. Vegna margra tilvís-
ana í íslensk rit í Brevis Commentarius varð til mikil eftirspurn eftir
þýðingum á latínu á íslenskum sögum. Þegar lærðir íslendingar fundu fyrir
slíkum áhuga á fornum sagnaarfí sínum voru þeir ekki lengi að finna aftur
hlutverk sitt meðal þjóðanna, það er að mennta og fræða sjálfa sig og aðra um
sögu, menningu og tungu norrænna þjóða, sem þeir kunnu ennþá betri skil á
en nokkur önnur þjóð í Norðurálfu.
Á sautjándu öld átti þetta fræðslustarf allan hug latínulærðra íslendinga.
Arngrímur Jónsson gaf út mörg fleiri rit á latínu um sagnffæðilegt efni:
Anatome Blefkeniana, eða Krufning Dithmars Blefken, prentuð að Hólum
1612, Epistola pro Patria Defensoria, eða Bréf til varnar föðurlandinu, prent-
uð í Hamborg 1618, og Specimen Islandiœ Historicum, eða Sýnisbók um ís-
lenska sögu, prentuð í Amsterdam 1643. Auk þess sendi Arngrímur mikið
efni í handritum til Kaupmannahafnar, þar á meðal latneskar þýðingar á ís-
lenskum sögum, en þetta efni var notað af ff æðimönnum, þótt ekki væri það
gefið út fýrr en síðar undir titlunum Historia Jomsburgensium, 'eða Saga
Jómsborgarvíkinga, Supplementum Historiæ Norvagicæ, eða Safn til sögu
Noregs, og Rerum Danicarum Fragmenta, eða Brot úr sögu Danmerkur.27
Einnig skrifaði hann Crymogaea siveRerum Islandicarum Libri III, þ.e. Island
eða þrjár bækur um Sögu íslands, en það verk var prentað í Hamborg 1619.
Þetta rit er fýrsta íslandssagan sem rituð var í samræmi við form og hefðir
grísk-rómverskrar sagnaritunar. Arngrímur skrifaði einnig rit um Græn-
land, Gronlandia, sem gefið var út löngu síðar.
Guðmundur Andrésson og Stefán Ólafsson þýddu einnig á latínu og
lögðu til efni í ýmis rit sem gefin voru út af dönskum ff æðimönnum, svo sem
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
57