Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Qupperneq 60

GOTTSKÁLK ÞÓRJENSSON
útgáfur á Völuspá og Hávamálum með latneskum þýðingum, sem Peder
Hansen Resen annaðist árið 1665. Ole Worm virðist hafa átt ffumkvæðið að
þessum útgáfum, að beiðni ff ansks sendiherra til Kaupmannahafnar, Isak de
la Peyrére, sem skrifaði bók um f sland, Relation de l’Islande, sem fyrst var gef-
in út 1663 og var eitt helsta ritverk um landið á sautjándu öld.28 Einnig komu
við sögu þessarar útgáfú bókasafnarinn Gabriel Naudé sem var útsendari
Maxarin kardinála. Kardinálinn var svo áhugasamur um norrænar bók-
menntir að hann vildi fá íslending til þess að vinna í bókasafni sínu í París.
Ole Worm mælti með Stefáni Ólafssyni en að ráði Brynjólfs Sveinssonar
biskups hafnaði Stefán boðinu. Þótt ekki sé vitað um ástæðuna, þá má geta
sér til að hinum lúterska biskupi hafi ekki geðjast að skjólstæðingur sinn
þjónaði kaþólskum kardinála. Rit la Peyrére um ísland, sem hafði að geyma
talsverðar upplýsingar um norræna goðafræði og íslenskar sögur, komst
áreiðanlega í hendur ffanska fræðimannsins og biskupsins Pierre Daniel
Huet (1630-1721), sem ffægastur er fyrir að rita fyrsta fræðiritið um skáld-
söguna, Traité de l’origine des romans, sem út kom í París 1678. Huet, sem var
lærður í klassískum bókmenntum, sýnir sagnfræði íslenskra bókmennta
ekki mikla tiltrú, en leggur hins vegar þeim mun meira upp úr skáldskap
þeirra, og setur fyrstur manna ffam þá hugmynd að íslenskar sögur, líkt og
franskar, þýskar og enskar, séu ekki sagnfræðiverk - til þess blandi þær of
frjálslega saman sannleika og lygi - heldur skáldsögur sem eigi uppruna
hvergi annars staðar en með þeim þjóðum sem þær skrifuðu.
Einnig tóku fyrstu íslensk-latnesku orðabækurnar að koma út á sama
tíma. Specitnen Lexici Runici, eða Drög að orðabók rúnamálsins, eftir Magn-
ús Ólafsson, var prentuð í Kaupmannahöfn árið 1650, og Lexicon Islandicum
effir Guðmund Andrésson var prentuð í sömu borg árið 1683. Einnig skrif-
aði Runólfur Jónsson ritgerð um málffæði, Lingvæ Septentrionalis Elementa,
eða Undirstöðuatriði norrænu, til þess að sanna að íslenskan væri móður-
tunga Norðurlanda og rúnirnar elsta stafróf norrænna manna. Hann skrif-
aði einnig fyrstu íslensku málfræðina sem stóð undir nafni, Grammaticæ
Islandicæ Rudimenta. Bæði ritin voru skrifuð á latínu og prentuð 1651. Mál-
ffæði Runólfs Jónssonar var endurprentuð í Oxford árið 1688 og aftur árið
1703 og var hún eina fáanlega íslenska málfræðin þar til á nítjándu öld.
Kenning Runólfs varð einnig að viðteknum sannleika hjá dönskum fræði-
mönnum, þar á meðal Otto Sperling, sem árið 1694 gaf út í Kaupmannahöfn
ritgerð um danska tungu, De Danicæ Linguæ & Nominis Antiqua Gloria &
Prærogativa inter Septentrionales Commentariolus, eða Örstutt skýringarit
um forna frægð og virðingu hinnar dönsku tungu og heitis meðal norrænna
manna, þar sem hann heldur því fram að hin upprunalega danska tunga lifi
nú aðeins í munni íslendinga, en að forfeður Dana, ef þeir heyrðu á tal landa
58
www.malogmenning.is
TMM 2000:2