Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Page 63

DYGÐIR ÍSLENDINGA
eitthvað illt. Nefnd eru dæmi um lesti annarra þjóða en íslendinga: hégóma-
skapur og óstöðuglyndi Frakka, dramb og óhreinar ástríður Spánverja og
drykkjuskapur Þjóðverja. Þá víkur hann að löstum íslendinga, sem virðast
nokkuð annars eðlis en hinna: „Fyrstur af löstum fslendinga er dramb og
metorðagirnd. Lyschander segir í Antiqvitates Islandicæ að íslendingar séu
drambsamir og ofmetnaðarfullir í hugarfari. Undirrót og tilefni þessa of-
metnaðar sé ættarhroki, því að allir telji þeir sig komna af hinum göfugustu
forfeðrum, sem sé norskum fylkiskonungum og stórhöfðingjum. Þess vegna
tíðkast hjá þeim endalausar ættartölur, eins og sjálfur Arngrímur viður-
kennir í Specimen Islandicum. Af því stafar líka að almúgamenn kunna sér
ekkert hóf í að telja upp forfeður sína, og því er ekki furða að höfðingjar gangi
upp í sama hégómaskap, enda komast sumir þeirra svo langt að þeir rekja ætt
sína til sjálfs Óðins, hvort sem þeir telja hann sannsögulegan eða upploginn.
Af sams konar drambi stafar fyrirlitning þeirra allt frá fornöld á nágranna-
þjóðum, einkum Norðmönnum, sem þeir áttu mest skipti við, svo að þeir
litu niður á þá eins og væru þeir miklu óæðri, að því er Lyschander segir. Af
þessu leiddi taumlausa lifnaðarhætti, svo að þeir þoldu lengi engin yfirvöld,
og eftir að þeir höfðu loksins neyðst til að ganga Noregskonungi á hönd
lögðu þeir ekki niður frekju sína, að því er Lyschander segir, heldur hunsuðu
hirðstjóra konungs, ráku þá stundum af sér eða jafnvel drápu þá. Sjálfir vóg-
ust þeir á grimmilega fyrir lítilvægar sakir, svo að vart verður um það lesið að
í svo afskekktu og fámennu landi hafi nokkursstaðar á svo fáum árum verið
ffamin jafnmörg manndráp annaðhvort í uppreisnum eða í innanlands-
óff iði.“ Aðrir lestir íslendinga samkvæmt þessu latneska riti ffá níunda ára-
tug sautjándu aldar eru óhóf og eyðslusemi í veislum, hjátrú margvísleg og
galdrar. Allt er þetta einnig stutt dæmum og sett fram á hinn skilmerkilegasta
hátt. Nú er heimildin sem Resen notaði um dramb og ofmetnað íslendinga,
Antiqvitates Islandicœ eftir Claus Christoffersen Lyschander (1558-1624),
með öllu glötuð, enda var hún aldrei prentuð.
Loksins snýr Resen sér að dygðum íslendinga, en þær eru alls níu: þolgæði
(gagnvart erfiði og kulda), gestrisni, nægjusemi, iðni (eða dugnaður), nám-
girni eða bóklegþekking („Hún er svo mikil að allir, jafnvel sveitamenn, læra
að lesa, sumir einnig að skrifa“), bindindissemi, sannsögli og hreinskilni, og
loks guðhrœðsla. Þótt hér sé „námgirni og bókleg þekking“ aðeins sjöunda
dygðin af níu, þá segir það ekki svo mikið vegna þess að þar er vísað til annars
kafla um íþróttir eða listir íslendinga: „En þeir iðka einnig bóklegar og fræði-
legar íþróttir. Enda þótt þeir búi í ysta afkima veraldar eru andlegir hæfileik-
ar þeirra ekki svo sljóvir að þeir fáist ekki einnig við ffjálsmannlegar listir. En
gróðrarstíur þeirra, skóla, segja bækur að fyrstur hafi stofnað á landinu Sæ-
mundur nokkur, sem kom heim frá Köln kringum 1075, þar sem hann hafði
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
61