Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Page 111

RITDÓMAR
er afturhvarf til upphafsins, til móður
jarðar.
í bókinni er sjónum beint að vitund
sem er uppfull af ranghugmyndum, flæk-
ist iðulega í eigin lygavef og mótsögnum,
tekur ákvarðanir „nánast ósjálfrátt, eins og
hugsunin verði til áður en maður hugsar
hana; að einhver annar sé að verki í manns
eigin höfði“ (6). Sjálfið er sundrað og
órökrænt, hið ósagða jafnvel þýðingar-
meira en hið sagða. Sagan fær fyrir vikið
ókennilegt yfirbragð, það er ekki allt sem
sýnist og lesandinn verður að ráða í þá
launstafi einmanaleikans sem hugrenn-
ingar sögumanns eru. Frásögnin er þó um
leið gædd vissri kímni og hversdagslegur
efniviðurinn býr yfir undarlegri marg-
ræðni. Þetta gerir Hvíldardaga að óvenju-
legri og effirminnilegri skáldsögu.
Árni Óskarsson
Óhugnaður og braggablús
Elísabet Jökulsdóttir: Laufey.
Mál og menning 1999
Lýstu mér. Ég er skinhoruð og rauð-
hærð. Ég geri allt vitlaust. Ég vil vera
með. Leyfðu mér að koma. Ég fer
aldrei í bað. f eldhúsinu er vaskafat
sem ég treð fótunum ofan í. Vatnið í
krananum er alltaf kalt. Ég verð þreytt
þegar eitthvað er alltaf. Ég drep fyrir
ástina. Ég elska. Ég er að deyja úr
vannæringu. Gefðu mér að borða.
Gefðu mér eitthvað. Gefðu mér kjól.
Viltu sjá í hverju ég er? Sérðu drusl-
urnar sem ég er í? Þetta er kjóll af kerl-
ingu sem dó. Bættu einhverjum við. Ég
bý í bragga. Var ég búin að segja það?
Sérðu braggann? Þarna kem ég út og
vona að enginn sjái mig. (bls 9).
Á þessum orðum hefst fýrsta skáldsaga
Elísabetar Kristínar Jökulsdóttur, Laufey,
en Elísabet hefur fýrir löngu getið sér
gott orð fýrir ljóð og ffumlegar smásög-
ur. Eitt af höfundareinkennum Elísabet-
ar eru óljós mörk milli draums og
veruleika og einnig snjallir, sniðugir en
um leið stingandi útúrsnúningar úr lífi
fólks, draumum þess, gleði, sorgum,
dauða og geðveiki. Svo ekki sé minnst á
hinn naíva stíl sem gæðir texta, sem á yf-
irborðinu virðist ósköp saklaus og snið-
ugur, dýpt og næmi. Elísabet er, líkt og
Kristín Ómarsdóttir, þekkt fýrir að beita
hinum naíva stíl af stakri snilld þannig að
sársaukinn sem undir býr sker í hjartað. f
Laufeyju fer minna fyrir naívisma en
fýrr, textinn er raunsærri en áður en þó
laumast inn dularfull tákn og fýrirbæri
sem lesandi getur ekki alveg gert upp við
sig hvort eru sprottin af sterku ímyndun-
arafli Laufeyjar eða til þess gerð að rugla
lesanda aðeins í ríminu. Hvort heldur
sem er þá er Laufey saga sem grefúr sig
djúpt inn í hugskotið, kannski að hluta til
vegna þess að naívisminn sem alltaf hef-
ur brugðið léttleika á alvöruþrunginn
texta hefur vikið fyrir meiri alvöru og
festu. Lesandanum er fýrirvaralaust
skellt inn í ömurlegt umhverfi þar sem
ríkir fátækt, sársauki, hungur og dauði.
Sögusvið bókarinnar er kunnuglegt:
sóðaiegt braggahverfi á fimmta eða sjötta
áratugnum. Persónur bókarinnar minna
um margt á persónurnar úr Eyjabókum
Einars Kárasonar nema hvað hér eru
lýsingarnar enn drungalegri. Hér gætir
meira þunglyndis, meiri eymdar og
meiri geðveiki. Húmorinn sem skín í
gegn í sögum Einars þrátt fýrir ömur-
leikann er í bók Elísabetar víðs fjarri.
Hún gengur nær lesandanum en Einar,
segir frá rottum sem narta í kaldar tær í
morgunsárið og fólki sem er matarlaust
dögum saman en dregur ffarn iífið með
því að róta í öskutunnum. Deyfð, doði og
andvaraleysi vakir yfir „braggafólkinu"
og það kippir sér varla upp við það þótt
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
109