Dagblaðið Vísir - DV - 24.02.2012, Blaðsíða 20

20 Fréttir 24.–26. febrúar 2012 Helgarblað
NauðguNardómar hafa þyNgst
Þ
að er hábjartur dagur þegar
fimmtug kona vitjar leiðis í
kirkjugarðinum við Suður-
götu. Skyndilega ræðst mað-
ur á hana og nauðgar henni.
Konan tilkynnir nauðgunina til lög-
reglunnar og maðurinn er handtek-
inn daginn eftir. Hann er um þrítugt,
heitir Jóhann Kristinn Þór Jónsson
og er dæmdur í þriggja ára fang-
elsi auk þess sem honum er gert að
greiða konunni 250 þúsund krónur í
miskabætur.
Þegar þetta gerðist var árið 1987
og dómurinn þótti mjög þungur á
þeim tíma. Tuttugu og fimm árum
síðar, þann 26. janúar 2012, var ann-
ar maður, Grétar Torfi Gunnarsson,
dæmdur í fjögurra ára fangelsi fyrir
að hafa með ofbeldi þröngvað stúlku
til munnmaka, samræðis og enda-
þarmsmaka.
Hann þekkti stúlkuna ekkert fyrir
en hitti hana á leið heim úr bænum
ásamt fleirum. Fóru þau samferða
heim til Grétars Torfa þar sem hann
kom vilja sínum fram. Honum var
að auki gert að greiða stúlkunni 1,2
milljónir í miskabætur.
Bauð fórnarlambinu í teiti
Meðferð kynferðisbrota í réttar-
vörslukerfinu hefur verið mikið rædd
á undanförnum mánuðum. Í janúar
stóð innanríkisráðuneytið, ásamt
fleirum, fyrir ráðstefnu um þetta.
Ríkissaksóknari, Sigríður J. Friðjóns-
dóttir, var á meðal þeirra sem komu
fram á ráðstefnunni en erindi henn-
ar fjallaði um þróun nauðgunarhug-
taksins og refsinga.
Sagði hún frá því að fyrsta mál-
ið sem hún flutti í Hæstarétti væri
henni alltaf minnisstætt en það
fjallaði um mann að nafni Svein-
björn Ólafur Sigurðsson sem hafði
þröngvað konu til samræðis með of-
beldi. Þau þekktust ekki en hittust á
Hótel Borg þar sem hann bauð henni
í samkvæmi. Þegar þau komu í íbúð
hans var hins vegar ekki um neitt
samkvæmi að ræða heldur voru þau
tvö í íbúðinni. Konan vildi þá fara en
hann hindraði það og kom fram vilja
sínum. Fyrir vikið var hann dæmdur
í tveggja ára fangelsi auk þess sem
hann var dæmdur til að greiða kon-
unni fjögur hundruð þúsund krónur
í miskabætur.
Sigríður sagði að á þessum tíma
hefði viðmiðið verið farið að nálgast
tveggja ára fangelsisdóm fyrir hefð-
bundin nauðgunarbrot, samanber
könnun Ragnheiðar Bragadóttur
prófessors á dómum sem féllu á ár-
unum 1997 til 2002. Almennt var um
eins til tveggja ára fangelsisvist að
ræða nema til kæmi verulegt ofbeldi
sem metið var til refsiþyngingar.
Fengu fjögurra ára dóm
Samkvæmt erindi Sigríðar er það mat
þeirra sem vinna að þessum málum
að refsingar hafi þyngst frá því að
hún flutti fyrsta málið sitt í Hæsta-
rétti, ekki síst á allra síðustu árum.
Í kringum árið 2006 var viðmiðið
komið upp í þriggja ára fangelsi og
eftir það hefur það verið þriggja til
fimm ára fangelsi. Hámarksrefsing er
sextán ára fangelsi.
Engu að síður gengi hægt að ýta
viðmiðinu upp: „Þrátt fyrir að refs-
ingar fyrir nauðgunarbrot hafi þyngst
á undanförnum árum er ljóst að refs-
ingar eru mikið nær lágmarkinu en
hámarkinu. Er það reyndar regla í
refsirétti hér á landi að dómar eru
nær lágmarkinu, nema kannski þeg-
ar kemur að manndrápi og fíkniefna-
brotum.
Þyngsta refsing sem hefur verið
dæmd hér á landi fyrir eitt nauðgun-
arbrot þar sem ekki er brot gegn öðr-
um refsiákvæðum, til dæmis líkams-
árásarákvæðum, frelsissviptingu eða
slíku, er fjögurra ára fangelsi.“
Þar má nefna dóm frá árinu 1991
í máli manns sem grímuklædd-
ur réðst á konu, ógnaði henni með
hníf, nauðgaði henni við íþróttahús
í Kópavogi og fékk fjögurra ára fang-
elsisdóm fyrir – sem þótti mikið á
þeim tíma.
Í nýlegra dæmi frá árinu 2008
veittist karlmaður að konu á víða-
vangi eftir skemmtun í Vestmanna-
eyjum. Maðurinn var af erlendu
bergi brotinn, heitir Andrzej Kisiel
og fékk fjögurra ára fangelsi fyrir auk
þess sem honum var gert að greiða
konunni tvær milljónir í miskabætur.
Notfærðu sér bjargarleysi konu
Þetta á við þegar einn maður, brýt-
ur einu sinni á einni konu og ekki er
dæmt fyrir fleiri atriði svo sem frelsis-
viptingu, líkamsárás eða annað.
Það þekkist síðan að menn fái þyngri
dóma ef brotin eða fórnarlömbin
eða fleiri og þegar gerendurnir eru
fleiri en einn. Eins og þegar þeir Aru-
nas Bartkus og Rolandas Jacevicius
réðust á konu á fimmtugsaldri og
reyndu í sameiningu með ofbeldi að
nauðga henni í húsasundi og þröngv-
uðu henni til munnmaka. Konan
hitti mennina á veitingastað og varð
samferða þeim niður Laugaveginn.
Mennirnir höfðu ekki orðið uppvísir
að refsiverðri háttsemi hér á landi fyrr
en höfðu báðir fengið fangelsisdóma
í Litháen fyrir fjárkúgun, þjófnað og
rán.
Í dómsorði sagði að horfa yrði til
þess hver hrottalegur verknaðurinn
var og hversu svívirðilegum og niður-
lægjandi aðferðum mennirnir beittu
gagnvart konu sem þeir þekktu lítið
sem ekkert og áttu ekkert sökótt við.
Þeir hefðu notfært sér bjargarleysi
hennar, hlegið og auðsýnt einbeittan
ásetning og skirrst einskis þegar hún
bað um miskunn. Þeir hefðu síðan
horfið á braut líkt og ekkert hefði í
skorist. „Þetta var talinn hrottalegur
verknaður, mikið sálartjón, fullkom-
ið skeytingarleysi við líðan konunnar,
kynfrelsi og æru og svo var þetta sam-
verknaður. Þeirra refsing var fimm ára
fangelsi,“ sagði Sigríður.
Hafði nauðgað áður
Reyndar er þess einnig dæmi að mað-
ur hafi fengið fimm ára fangelsisdóm
í héraðsdómi fyrir nauðgun en þá var
það metið til refsiþyngingar að hann
hafði nauðgað áður. Árið 2007 var sett
inn klausa í hegningarlögin um þessi
ítrekunaráhrif. Þau falla svo niður
ef fimm ár eru liðin frá því að söku-
nautur hefur tekið út refsinguna eða
gert hana upp þar til hann fremur
seinna brotið. Héraðsdómurinn féll
árið 2011 en umræddur maður, Birk-
ir Árnason, var einnig fundinn sek-
ur um kynferðisglæpi árið 2006 og
fékk þá átján mánaða dóm. Síðastlið-
inn fimmtudag staðfesti Hæstiréttur
dóminn yfir Birki en árásin sem átti
sér stað á þjóðhátíð í Vestmannaeyj-
um þótti bæði gróf og ruddaleg.
Þá eru einnig dæmi þess að menn
hafi fengið þyngri dóma ef þeir hafa
framið fleiri brot en nauðgun, líkt
og Jón Pétursson sem fékk fimm ára
dóm fyrir þrjár líkamsárásir á fyrrver-
andi sambýliskona sína og húsbrot
þegar hann ruddist í heimildarleysi
inn í húsnæði þar sem hún var stödd.
Hann var einnig dæmdur fyrir frelsis-
sviptingu og kynferðisglæpi gagnvart
fyrrverandi unnustu sinni.
Þyngstu dómar sem fallið hafa hér
á landi eru átta ára fangelsisvist.
Bjarki Már Magnússon var til
dæmis dæmdur í átta ára fangelsis-
vist fyrir langvarandi líkamlegt, and-
legt og kynferðislegt ofbeldi gagnvart
sambýliskonu sinni en hann var með-
al annars fundinn sekur um að hafa
neytt hana með hótunum eða annars
konar ólögmætri nauðung til kynferð-
ismaka með öðrum körlum en hann
ýmist ljósmyndaði atvikin eða tók þau
upp á myndband og tók oft þátt í þeim
sjálfur. Dómarinn féllst á þá skýringu
ákæruvaldsins að þessi hegðun hefði
kynferðislegt gildi fyrir Bjarka Má og
félli þar af leiðandi undir önnur kyn-
ferðismök í nauðgunarákvæðinu í
hegningarlögum.
Lagaákvæðið endurskoðað
Þessi viðbót kom inn í nauðgunar-
ákvæðið árið 1992 en frá því að lög-
in voru fyrst sett hefur ákvæðið ver-
ið endurskoðað nokkrum sinnum.
Í fyrstu útgáfunni árið 1940 fólst
nauðgun í því að þröngva konu til
holdlegs samræðis með ofbeldi, frels-
issviptingu eða hótunum.
Árið 1992 var orðið ljóst að körlum
er líka nauðgað og orðinu kvenmanni
var skipt út fyrir orð sem nær yfir bæði
kynin og öðrum kynferðismökum
bætt við lagaákvæðið. Enn var geng-
ið út frá því að ofbeldi eða hótun um
ofbeldi væri lykilatriðið í nauðgun en
tekið fram að til ofbeldis teldist svipt-
ing sjálfræðis með innilokun, lyfjum
eða öðrum sambærilegum hætti.
Þá var það einnig gert refsivert að
þröngva manni til samræðis eða ann-
arra kynferðismaka með annars kon-
ar ólögmætri nauðung en við því var
allt að sex ára refsing. Sama refsing
þótti hæfa þegar gerandinn notfærði
sér geðveiki, andlega annmarka eða
ástand sem gerði að verkum að þol-
andi gat ekki spyrnt við verknaðinum
eða skildi ekki þýðingu hans.
Lögunum var breytt aftur árið
2007. Þá var refsingin við því að beita
annars konar nauðung og misnota
sér aðstöðu þeirra sem gátu ekki var-
ist eða skildu ekki þýðingu verknaðar-
ins þyngd upp í sextán ár, líkt og þeg-
ar um annars konar nauðgun er að
ræða.
Nýtti sér yfirburðastöðu
Til að átta sig á því hvað þessar breyt-
ingar þýða tók Sigríður dæmi um af
dómi sem féll yfir Gísla Birgissyni sem
n Og með breyttum lagaákvæðum ná þeir líka utan um fleiri atvik, segir ríkissaksóknari n Gengur samt hægt
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Þrátt fyrir að refs-
ingar fyrir nauðg-
unarbrot hafi þyngst
á undanförnum árum
er ljóst að refsingar eru
mikið nær lágmarkinu en
hámarkinu.
Forvarnir gegn kynferðisofbeldi
n Engar opinberar, virkar forvarnir gegn kynferðis-
ofbeldi eða ofbeldi gegn börnum hafa verið hér
á landi fyrr en nú á þessu ári. Samkvæmt skýrslu
UNICEF um stöðu barna á Íslandi 2011 voru engin
þverfagleg ráð að fylgjast með ofbeldi gegn börnum
og enginn einn ráðherra bar ábyrgð á málefninu.
Forvarnir voru aðeins framkvæmdar af einkaaðilum
og oftast með litlum eða engum styrkjum frá ríkinu.
n Til samanburðar má geta þess að árlega verða
8.100 börn á Íslandi ölvuð og er 71 milljón króna
veitt í forvarnarstarf af hálfu opinberra aðila. Hins
vegar var ekki krónu varið í forvarnarstarf gagn-
vart kynferðislegu ofbeldi þótt 6.300 börn verði
fyrir því. Á þessu varð þó breyting nú í ár því ríkið
ákvað í lok síðasta árs að verja 25 milljónum króna
í vitundarvakningu gegn kynferðislegu ofbeldi.
Öll börn í öðrum og tíunda bekk fá nú fræðslu um
kynferðislegt ofbeldi, sem og kennarar og annað
skólastarfsfólk.
8.100 börn
verða ölvuð á
Íslandi hvert ár
6.300 börn
verða fyrir kynferðis-
ofbeldi hvert ár
Forvarnarstarf:
71 milljón
Forvarnarstarf:
25 milljónir
Ný stofnun um innflytjendamál:
Fjölmenningar-
setur Guðbjarts
Guðbjartur Hannesson vel-
ferðarráðherra hefur lagt fram
frumvarp á Alþingi um málefni
innflytjenda þar sem lagt er til
að koma á fót sérstakri stofnun,
Fjölmenningrasetri, undir yfir-
stjórn velferðarráðherra.
Verkefni stofnunarinnar verði
að veita stjórnvöldum, stofn-
unum, fyrirtækjum og einstak-
lingum ráðgjöf og upplýsingar
í tengslum við málefni innflytj-
enda. Þá á stofnunin að vera
sveitarfélögum til ráðgjafar við
að taka á móti innflytjendum
sem flytjast í sveitarfélög. Stofn-
unin á einnig að fræða innflytj-
endur um réttindi þeirra og
skyldur, fylgjast með þróun inn-
flytjendamála og taka saman
árlega skýrslu til ráðherra um
málefni innflytjenda.
í frumvarpinu er einnig gert
ráð fyrir stofnun innflytjenda-
ráðs, en eftir hverjar alþingis-
kosningar skipar ráðherra sex
manna innflytjendaráð sem á
að veita ráðherra ráðgjöf við
stefnumótun í málefnum inn-
flytjenda og vinna náið með
ráðherra að málefnum þeirra.
Guðbjartur segir í greinar-
gerð með frumvarpinu að mark-
mið laganna sé að stuðla að
samfélagi þar sem allir geti verið
virkir þátttakendur, óháð þjóð-
erni og uppruna. Þá er mark-
miðið að samþætta hagsmuni
innflytjenda við alla stefnu-
mótun, stjórnsýslu og þjónustu
hins opinbera. Ennfremur á að
efla fræðslu og miðlun upplýs-
inga um málefni innflytjenda og
samfélag án fordóma.
Ráðist á starfsmann Dróma:
„Alvarlegur
atburður“
„Það var þarna einhver ein-
staklingur, ósáttur viðskipta-
vinur, sem kom heim til þessa
bankamanns,“ sagði Sigurbjörn
Eggertsson, stöðvarstjóri og að-
stoðaryfirlögregluþjónn, um
atvik sem átti sér stað á þriðju-
dag þegar veist var að einum
forsvarsmanni Dróma hf. Fé-
lagið sér um að innheimta lán
þeirra sem voru í viðskiptum við
SPRON og Frjálsa fjárfestingar-
bankann. „Hann ýtti eitthvað
við honum en það hlutust engin
meiðsl af,“ sagði Sigurbjörn í
samtali við DV.
Þegar þetta er skrifað liggur ekki
fyrir hvort fórnarlamb árásar-
innar mun kæra verknaðinn.
Enginn var handtekinn vegna
málsins.
Magnús Pálmarsson, tals-
maður Dróma, sagði í samtali
við DV að það eina sem hann
gæti sagt um atvikið væri að
„alvarlegur atburður“ hefði átt
sér stað.