Són - 01.01.2004, Side 37

MÁLSHÁTTAKVÆÐI 37
skáldið sé orkneyskt og „Málsháttakvæðið“ hæfi Bjarna skáldi og
biskupi vel en úr því verði samt seint skorið með fullri vissu. Jan de
Vries er ekki heldur sannfærður í bókmenntasögu sinni19 og þykir lík-
legra að fleiri skáld hafi farið að dæmi Rögnvalds kala og ort um raun-
ir sínar í ástum en Bjarni einn.
Af dýra- og náttúrulýsingum er ekki hægt að ákvarða hvar skáldið
hafi átt heima. Málshættirnir, sem mynda meginefni kvæðisins, eru
gangsilfur sem verður til á löngum tíma og ber svipmót fjölbreytileika
í þessum efnum. Þó gerir Anne Holtsmark20 allmikið með hending-
una „stundum þýtur í logni lá“ (13,3). Hún lítur svo á að hér sé skýr
bending um að kvæðið sé ort í Orkneyjum. Hún bendir á atvik sem
frá er sagt í Orkneyinga sögu21: „[...] ok er þeir [þ.e. Magnús jarl og
menn hans] røru í logni ok sækyrru, þá reis boði hjá skipi því, er jarl
stýrði, ok fell yfir skipit, þar er jarl sat.“ Síðan segir frá því í sögunni
að menn undruðust það er boði féll í logni. En Magnús jarl skynjar
hins vegar feigð sína. Þessi málsháttur kemur ekki fyrir annars staðar,
segir Holtsmark, og skilst aðeins í ljósi þessa atburðar í Orkneyinga
sögu. Þetta verður að telja fremur vafasamt. Finnur Jónsson22 þýddi
þessa hendingu þannig: „undertiden bruser kystbølger i vindstille.“
Þessi skilningur Finns fær stuðning af því sem segir í Íslenzkum sjávar-
háttum23: „Þegar flóð var að morgni og alda í sjónum, brotnaði hún
við landið, og gengu þá tíðum ólög inn í vörina, en það kölluðu
Grindvíkingar lá.“ Samkvæmt Orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnús-
sonar merkir lá: ‘bára við land, strandsjór, sjór, haf’. Þar með er
kannski ekki sagt að „Málsháttakvæðið“ hafi verið ort hérlendis en
þessi hending styður ekki orkneyskan uppruna öðru fremur. Johan
Fritzner tilfærir í orðabók sinni24 nokkur dæmi úr fornum sögum um
orðið lá í merkingunni ‘strandsjór’, t.d. þetta úr Maríu sögu: „er þjónn
gyðings kom til sjáfar —, þá þekþi hann, at tré flaut í lánni, ok vildi
taka.“ Sophus Bugge25 leit svo á að orðið gagar, sem kemur fyrir í
kvæðinu, væri tökuorð úr keltnesku og styddi því þá skoðun að
kvæðið væri ort í Orkneyjum. Hendingin er þannig: „gagar er skapt-
ur því að geyja skal“ (4,3). gagar er fágætt orð um hund og telur
19 de Vries, II b. (1967:69).
20 Holtsmark (1937:13,14).
21 Íslenzk fornrit XXXIV (1965:106).
22 Den norsk-islandske skjaldedigtning B II (1915:141).
23 Lúðvík Kristjánsson (1983:155).
24 Fritzner (1973 II:391).
25 Bugge (1875:241).