Són - 01.01.2004, Síða 96

KRISTJÁN ÁRNASON96
ýmsa rómantíska kenningasmiði þessa tíma, allt frá Madame de Staël
til H. Steffens, sem beinlínis hömpuðu hinu norræna, að vísu stundum
í nokkuð víðri merkingu, á kostnað hins gríska og klassíska, að ekki
sé minnst á alla þá, með skáldin norrænu, Oehlenschläger og Tegnér,
í broddi fylkingar, sem vildu hefja norræna hetjudýrkun og ásatrú á
stall. En hin óvenjuharða afstaða söguspekingsins kann að eiga sér
skýringar í því hve hann stóð föstum rótum í fornöldinni grísku og að
hann hafi séð í þessum tilraunum til endurvakningar einskonar aftur-
hvarf frá grískættaðri siðmenningu og hámenningu til öllu búralegri
lífshátta og viðhorfa norrænna — og kann hann að hafa þar nokkuð til
síns máls. En þar fyrir utan má benda á að staða norræns skáldskapar
hlýtur að valda þeim erfiðleikum sem, eins og Hegel, eru á því að
draga skýrar sögulegar línur milli klassískrar og heiðinnar menningar
annars vegar og rómantískrar og kristinnar hins vegar. Hin fornnnor-
ræna lendir milli vita þar sem norrænn skáldskapur er orðinn til á
kristnum tímum og skráður af kristnum mönnum, þó að hann sé
vitaskuld sprottinn upp úr heiðni, og kannski ekki furða að Grímur
skuli telja sig geta tengt „Sólarljóð“ jafnt við Dante sem „Völuspá“.
En hver sem ástæðan hefur verið fyrir þessum áfellisdómi hins
víðfeðma hugsuðar Hegels yfir fornnorrænni goðafræði þá kemur ekki
á óvart að Íslendingnum Grími Thomsen renni blóðið til skyldunnar
að rétta hlut hennar. Það verður auðvitað best gert með því sem hann
tekur sér fyrir hendur að gera í ritgerðunum, að skilgreina hvað sé
norrænt og hvað ekki í eitt skipti fyrir öll og skilja það rækilega frá
hinu gríska. Í því sambandi leggur Grímur, á svipaðan hátt og Schlegel
og Steffens, áherslu á skyldleika hins fornnorræna og hins kristna sem
andstæðu hins klassíska og gríska, eða eins og hann segir í áðurnefn-
dri bók: „Það er einmitt þessi sérstæði skyldleiki, sem gefur norrænum
skáldskap megingildi. Það er þessi skyldleiki sem opnar regindjúp milli
heiðins skáldskapar Norðurlanda og klassíska skáldskaparins og gerir
hann algerlega einstæðan í heiðnum sið.“5 Í framhaldinu leitast Grímur
við að draga fram einkenni hvors um sig, norræns og grísks, og leggur
þar áherslu á allt það sem hann telur norrænar hetjur hafa fram yfir
hinar grísku — en sumir í hópi eftirkomenda þeirra kunna að hafa
glatað — svo sem dýpt, stillingu, sjálfsaga eða svonefnda „kyrrðar-
ástríðu“, orðheldni, festu, hreinskiptni, atorku, hreinlífi, virðingu fyrir
konum og þar fram eftir götunum, þar sem Grikkir aftur á móti voru
fjarri góðu gamni „og þekktu ekkert til“ þess arna, eins og Grímur
5 Grímur Thomsen (1975:89).