Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Side 145

145
Velferð barna á Norðurlöndum í heila öld
flestir eru sagnfræðingar, þekkja sitt svið
vel, en hún byggist á rannsóknarverkefni
sem í sátu fulltrúar fimm Norðurlanda.
Fjölbreytt efni
Í fyrsta kaflanum er fjallað um lýðfræði og
bent á þær miklu breytingar sem urðu á
fjölda barna, fjölskylduháttum og búsetu
á síðustu öld. Umfjöllunin er einnig tengd
við atvinnuþátttöku kvenna og fleira svo að
gott yfirlit fæst yfir aðstæður fjölskyldna.
Í upphafi aldarinnar bjuggu flest börn á
Norðurlöndum í stórum fjölskyldum og
áttu oftar en ekki heima á landsbyggðinni
en um miðja öldina áttu flest norræn börn
heima í borgum eða bæjum. Sama þróun
átti sér stað á Íslandi þegar stórir hópar
barna fluttu á mölina, urðu sýnilegri og
vöktu vissan ugg og áhyggjur í brjóstum
margra (Guðjón Friðriksson, 1994).
Í kaflanum um norræna barnið og nor-
ræna samvinnu í þágu barnsins er bent á
hve mikil áhrif slíkt samstarf á sviði barna-
verndar hefur haft á löggjöf og vinnulag á
þessu sviði. Norrænar barnaverndarráð-
stefnur hafa verið haldnar frá 1921 og eru
nú haldnar á þriggja ára fresti. Fram til árs-
ins 1973 voru gefnar út viðamiklar skýrslur
þar sem fyrirlestrar og ýmsar upplýsingar
um ráðstefnurnar komu fram og það eru
að miklu leyti þessar skýrslur sem stuðst
er við í þessum kafla.
Það vekur athygli hve fjölmennar og
langar þessar ráðstefnur voru. Árið 1936
voru þátttakendur rúmlega þúsund. Grípa
varð til þess ráðs að veita hverju landi
ákveðinn kvóta fyrir fjölda þátttakenda
en til þess þurfti ekki að grípa varðandi
Ísland þar sem þátttakendur héðan voru
aldrei fleiri en fjórir. Hluti af dagskrá ráð-
stefnanna voru heimsóknir þátttakenda á
stofnanir fyrir börn, nokkuð sem áhersla
er lögð á enn þann dag í dag á norrænum
barnaverndarráðstefnum. Þeir sem sóttu
ráðstefnurnar komu úr mörgum áttum,
læknar, lögfræðingar, starfsmenn félaga-
samtaka o.fl. Umræður á ráðstefnunum
voru fjölbreyttar en það sem oftast var
rætt voru stofnanir fyrir börn, áhrif stofn-
anadvalar og fósturheimili sem valkostur
við stofnanir. Á fimmta áratugnum lituðu
niðurstöður nýlegra bandarískra rann-
sókna um tengsl og tengslarof umræðuna
og meiri áhersla var lögð á félags- og sál-
fræðilega þætti en læknisfræðilega. Á
þessum tíma snerist umræðan hér á landi
um þörfina á stofnunum og að skortur á
þeim væri einn helsti þröskuldur í starfi
barnaverndarnefnda (Barnavernd Reykja-
víkur, 1957; Símon Jóh. Ágústsson, 1950).
Umræðan á sér líka hliðstæður í dag
þegar bent er á mikilvægi þess að veita
börnum aðstoð á eigin heimili, skaðsemi
stofnanadvalar og fjallað um þær kröfur
sem gera þarf til stofnana til þess að dvöl
barna þar skili jákvæðum árangri (Bryndís
S. Guðmundsdóttir, 2004). Umfjöllunin
um norrænu barnaverndarráðstefnurnar
er kærkominn fróðleikur um þær ólíku
stefnur og áherslur sem hafa verið ríkjandi
innan barnaverndar á liðnum áratugum.
Í kaflanum um barnaverndina er gerð
grein fyrir því hvenær hin formlega,
opinbera, barnavernd verður til. Þar eins
og víða annar staðar í bókinni er athyglis-
vert að sjá hve mikið norrænu þjóðirnar
sækja hver til annarrar varðandi löggjöf og
uppbyggingu þjónustu jafnframt því sem