Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Síða 146

146
sérstaða hverrar þjóðar er virt. Dæmi um
slíkt er t.d. það hvort löndin kjósa að hafa
sérstaka barnaverndarlöggjöf eins og Ís-
land og Noregur eða staðsetja lagabálkinn
innan félagsmálalöggjafar eins og í Sví-
þjóð. Í þessum kafla eins og víðar í bókinni
vantar upplýsingar um barnaverndarstarf
frá Íslandi og það hve miklu síðar hin
faglega uppbygging á barnaverndarstarfi
varð hér á landi en hjá nágrönnum okkar.
Hér, eins og á hinum Norðurlöndunum,
voru það ýmiss konar félagasamtök, fyrst
og fremst kvenfélög eða önnur félög undir
forystu kvenna, sem fyrst fóru að vinna að
velferðarmálum barna og oftar en ekki var
markhópurinn börn fátækra mæðra. (Guð-
jón Friðriksson, 1994; Símon Jóh. Ágústs-
son, 1942).
Ættleiðingar er málaflokkur sem heldur
lítið hefur verið skrifað um hér á landi og
fáar rannsóknir hafa verið gerðar á högum
kjörbarna og kjörforeldra. Lög um ætt-
leiðingar voru heldur ekki samþykkt hér á
landi fyrr en 1953 sem er áratugum á eftir
hinum Norðurlöndunum. Umfjöllunin
hefur fyrst og fremst snúist um rétt fólks til
að ættleiða börn, hvaða lög og reglur gilda
um það og um langa bið eftir kjörbarni
(Hrefna Friðriksdóttir, 2011; Sigrún María
Kristinsdóttir, 2009). Lítið hefur farið fyrir
umræðu um ólík siðferðileg málefni sem
tengist ættleiðingum barna og því fróð-
legt að skoða ólík viðhorf og hugmyndir
sem lágu til grundvallar lögum um ætt-
leiðingar á hinum Norðurlöndunum. Í
Svíþjóð kom t.d. skýrt fram í umræðum
um ættleiðingar á fyrri hluta aldarinnar
að þörf væri á að útvega vanræktum og
fátækum börnum gott heimili hjá barn-
lausum hjónum í góðum efnum. Þetta
viðhorf lýsir meðal annars vel þeirri stétta-
pólitík sem ríkti – og ríkir enn – í ýmsum
málum er tengjast barnavernd, en sjaldan
er fjallað um. Í bókinni kemur skýrt fram
að í umfjölluninni um ættleiðingar var
áherslan ekki alltaf á hagsmuni barnsins
heldur kjörforeldranna, eins og t.d. þegar
fjallað var um rétt þeirra til að slíta ættleið-
ingunni ef barnið væri haldið ákveðnum
sjúkdómi. Það er einnig athyglisvert að sjá
að eftir að lög um ættleiðingar voru sam-
þykkt á öðrum Norðurlöndum í upphafi
aldarinnar þótti það eðlilegt að barnið
tilheyrði tveimur fjölskyldum, bæði upp-
runafjölskyldu sinni og kjörfjölskyldu.
Umræðan um mikilvægi blóðbanda var
mikil og það var ekki fyrr en á seinni hluta
aldarinnar að hugmyndir um sterkar ætt-
leiðingar urðu ráðandi, þ.e. að öll tengsl
milli upprunafjölskyldu og kjörbarns
rofnuðu og kjörbarnið nyti alfarið sömu
réttinda og líffræðileg börn kjörforeldra.
Mikill vilji og áhugi virðist hafa verið til að
samræma löggjöf um ættleiðingar á öllum
Norðurlöndum.
Í kaflanum um skólabörn er sjónum
beint að heilsuvernd og aðbúnaði í skólum
frekar en kennslu. Enn á ný vekur það
athygli hve öflug norræn samvinna hefur
verið á þessu sviði og fram kemur að
fyrsta norræna ráðstefnan um líkamlega
umhirðu og hreinlæti var haldin árið 1924.
Ekki kemur fram hvort eða hvenær Ísland
varð þátttakandi í þessu samstarfi og í
kaflanum eru nær engar upplýsingar um
þróun þessa málaflokks hér á landi.
Loks er fjallað um „stríðs- og flóttabörn“.
Fyrir Íslendinga hafa stríð og afleiðingar
Anni Haugen