Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Qupperneq 147

147
Velferð barna á Norðurlöndum í heila öld
þeirra fyrir börn og fjölskyldur lengst af
verið fjarlæg mál, eitthvað sem gerist ann-
ars staðar. Frásagnir af flutningi yfirvalda
á börnum frá Finnlandi og síðan þangað
aftur að loknu stríði eru áhugaverðar
svo og það hvernig Norðurlandaþjóðir
aðstoðuðu þýsk börn eftir stríð. Norska
fræðikonan Kjersti Ericsson (2009) hefur
ritað þann hluta þessarar sögu sem snýr
að Noregi og bendir þar á hvernig ákvarð-
anir varðandi þessi börn eru oft litaðar af
pólitískum straumum og stefnum. Ef við
skoðun okkar eigin sögu er þar ýmislegt
að finna sem fangar hugann og varðar
börn á tímum hernámsins og árunum fyrst
eftir síðari heimsstyrjöldina. Nægir þar að
nefna hina svokölluðu ástandsskýrslu frá
árinu 1941 þar sem talið var að rúmlega
450 konur á aldrinum 12–61 árs hefðu
komist á skrá lögreglu vegna mjög náinna
kynna við setuliðið. Af þessum fjölda voru
152 stúlkur 17 ára eða yngri og talið mjög
mikilvægt að grípa til sérstakra ráðstafana
til að bjarga siðferði þeirra (Eggert Þór
Bernharðsson, 1996).
Að lokum
Bókin sem hér um ræðir er yfirgrips-
mikið verk og þar er reynt að kafa ofan í
áhugaverða málaflokka sem varða börn.
Þrjú atriði eru mér einkum hugstæð eftir
lesturinn. Í fyrsta lagi það hve langt og
öflugt hið norræna samstarf hefur verið á
sviði velferðarmála barna. Í öðru lagi það
hvernig sagan endurtekur sig, hvernig
sömu umræðuefnin eru rædd aftur og
aftur, t.d. dvalir barna á stofnunum, tengsl
barna við foreldra og mikilvægi blóð-
tengsla. Í þriðja lagi er fjarvera íslenskra
upplýsinga um flesta þessa málaflokka
mikið umhugsunarefni og vekur margar
spurningar. Að einhverju leyti stafar það
líklega af því að lítið hefur verið skrifað
um þessi mál frá íslenskum sjónarhóli, að
minnsta kosti á erlendu tungumáli. Í bók
eins og þessari, þar sem einn fræðimaður
frá hverju landi tekur þátt, er einnig erfitt
að fá yfirlit yfir svo vítt svið og skoða sögu
hvers lands um sig auk þess sem frekari
rannsóknir vantar tilfinnanlega. Hver er
saga ættleiðinga hér á landi, hvernig hefur
barnaverndin þróast, hver urðu örlög allra
þessara ungu stúlkna sem voru í „nánum
kynnum“ við setuliðið? Fleiri vangaveltur
vakna, t.d. um það hvernig þessi ólíku
svið tengjast innbyrðis og hvað var að ger-
ast annars staðar í Evrópu á þessum tíma.
Þrátt fyrir skort á íslensku efni er bókin
afar áhugaverð og hinar fjölmörgu myndir
sem prýða hana, bæði frá Íslandi og ná-
grannalöndunum, glæða hana miklu lífi.
Heimildir
Andresen, A., Ólöf Garðarsdóttir, Janfelt, M.,
Lindgren C., Markkola P, og Söderlind,
I. (2011). Barnen och välfärdspolitiken: Nor-
diska Barndomar 1900–2000. Stockholm:
Dialogos förlag.
Barnavernd Reykjavíkur. (1957). Barnavernd
Reykjavíkur 1932–1957. Reykjavík: Félags-
prentsmiðjan.
Brembeck, H., Johansson, B. og Kampmann,
J. (ritstjórar). (2004). Beyond the competent
child: Exploring contemporary childhoods in
the Nordic welfare societies. Roskilde: Uni-
versity Press.
Bryndís S. Guðmundsdóttir. (2004). Meðferð
fyrir börn á stofnunum og/eða meðferðarheim-
ilum. Sótt 29. Ágúst 2011 af: http://www.
bvs.is/?m=1&ser=116.