Peningamál - 01.11.2002, Page 55

langs tíma er hins vegar mjög æskilegt að kjarnavísi-
tala endurspegli þróun framfærslukostnaðar. Því er
æskilegt að mæld kjarnaverðbólga og verðbólga
mæld með vísitölu neysluverðs sýni sams konar
langtímahegðun.
Túlkun verðbreytinga við mótun peningastefnunnar
Við ákvörðun peningastefnunnar er æskilegt að verð-
vísitalan sem notuð er til viðmiðunar hafi sem nánust
tengsl við stefnuna. Í þessu samhengi þarf að hafa í
huga að vísitala neysluverðs inniheldur fjölda undir-
liða sem eru töluvert sveiflukenndir og aðra sem eru
utan áhrifasviðs peningastefnunnar. Því getur
stundum verið erfitt að túlka og móta peninga-
stefnuna á grundvelli breytinga á vísitölu neyslu-
verðs. Með því að útiloka liði sem eru töluvert
sveiflukenndir má því draga úr skammtímasveiflum í
mældri verðbólgu og auðvelda þannig mótun
peningastefnunnar.
Að sama skapi geta viðbrögð sumra undirliða
almennrar vísitölu neysluverðs við aðgerðum í
peningamálum verið þess eðlis að flækja túlkun
seðlabankans á tímabundnum áhrifum aðgerða sinna.
Því getur verið heppilegt að útiloka slíka undirliði út
úr almennri vísitölu neysluverðs. Dæmi um slíkan
undirlið er vaxtakostnaður íbúðalána sem í sumum
löndum er mældur sem framfærslukostnaður heimila,
þó ekki hér á landi. Þar sem þessi kostnaðarþáttur er
mældur í almennri vísitölu neysluverðs fylgir t.d.
vaxtahækkun viðkomandi seðlabanka hækkun þess
hluta framfærslukostnaðar sem gæti í sumum tilvik-
um jafnvel leitt til tímabundinnar hækkunar mælds
verðlags í kjölfar aukins aðhalds peningastefnunnar.
Þetta getur gert mótun peningastefnunnar erfiðari en
ella og gæti jafnvel leitt til rangra stefnuviðbragða,
þ.e. ef aðhaldsstig peningastefnunnar er aukið aftur
þannig að hún er í raun farin að elta skottið á sér. Því
hafa þau lönd sem byggja stefnu sína á formlegu
verðbólgumarkmiði, þar sem vaxtakostnaður hús-
næðislána er inni í vísitölunni, tekið þennan þátt út í
mælingum sínum á kjarnaverðbólgu. Í sumum þeirra
hefur vísitala neysluverðs jafnvel verið endurskil-
greind þannig að þessi þáttur er tekinn út.
Önnur tegund undirliggjandi verðbreytinga sem
erfitt getur verið að túlka og gerir því mótun peninga-
stefnunnar erfiðari eru verðbreytingar sem orsakast
af breytingum á óbeinum sköttum og niðurgreiðslum
hins opinbera. Hækkun óbeinna skatta leiðir t.d. til
tímabundinnar hækkunar mældrar verðbólgu m.v.
vísitölu neysluverðs sem ekki er rétt að peninga-
stefnan bregðist beint við, a.m.k. ekki í fyrstu
umferð.5
Áhrif peningastefnunnar á undanskilda þætti
Óheppilegt er að gripið sé til aðgerða í peninga-
málum vegna fyrstu áhrifa undirþátta verðvísitölunn-
ar sem peningastefnan hefur í raun engin áhrif á.
Dæmi um þetta er t.d. bensínverð. Því getur verið rétt
að undanskilja bein áhrif bensínverðs í mælikvarða á
kjarnaverðlagi. Með því gæti túlkun skammtíma-
verðbreytinga og mótun peningastefnunnar orðið
auðveldari.
Önnur rök fyrir því að undanskilja undirþætti eins
og bensínverð er að bensínverðsbreyting er dæmi um
breytingu á hlutfallslegu verðlagi sem vel mótuð
peningastefna á almennt séð ekki að bregðast við.
Þvert á móti er eðlilegt að hleypa slíkum viðskipta-
kjaraskellum út í verðlag. Hækkun bensínverðs
(versnandi viðskiptakjör) fylgir yfirleitt að það hægir
á hjólum efnahagsstarfseminnar á sama tíma og verð-
lag hækkar. Bregðist peningastefnan við með auknu
aðhaldi er hættan sú að hún dragi enn frekar úr efna-
hagsstarfseminni. Því er það góð peningastefna sem
hleypir slíkum framboðsskellum að hluta eða öllu
leyti út í verðlag. Það getur því auðveldað fram-
kvæmd peningastefnunnar að undanskilja úr kjarna-
verðlagi undirþætti, eins og bensínverð, sem verða
fyrir miklum áhrifum af framboðsskellum. Megin-
viðfangsefni peningastefnunnar er að halda verð-
bólgu í skefjum og bregðast við eftirspurnarskellum
en ekki framboðsskellum.
Annað dæmi um undirþætti sem peningastefnan
hefur lítil sem engin áhrif á er verð háð opinberum
ákvörðunum. Slíkt verð bregst lítið við undir-
liggjandi markaðsaðstæðum og lýtur yfirleitt öðrum
sjónarmiðum en verðákvarðanir fyrirtækja á mark-
aði.6
PENINGAMÁL 2002/4 54
5. T.d. gæti peningastefnan aukið aðhaldsstig efnahagsstefnunnar óþarf-
lega mikið ef skattahækkanirnar eru liður í auknu aðhaldi í ríkisfjár-
málum og peningastefnan brygðist við tímabundnu verðbólguskoti
þeirra með vaxtahækkun.
6. Að sama skapi væri óeðlilegt að bregðast t.d. við afnámi niður-
greiðslna og opinbers verðlagseftirlits, sem hefði í för með sér tíma-
bundnar verðhækkanir, með auknu aðhaldi í peningamálum.