Peningamál - 01.03.2004, Síða 51

inn í viðskipti ef mjög stórar færslur eiga sér stað og
dregur það nokkuð úr sveiflum.
… með krónur…
Aðilar að millibankamarkaði með krónur eru 6 og þar
af eru 3 mjög stórir en umsvif hinna eru mun minni.
Á millibankamarkaði með krónur geta aðilar tekið
lán hjá öðrum markaðsaðilum eða veitt þeim lán.
Lánin eru ótryggð og aðilar semja sín á milli um lána-
línur sem byggjast á áhættumati. Þetta hefur í
nokkrum tilvikum valdið stíflum á markaði þar sem
allar lánalínur hafa fyllst og engin úrræði hafa verið
til að losa um stíflurnar. Þetta ástand er þeim mun lík-
legra þegar kreppir að í lausafjárstöðu heildarinnar og
er ljóst að leita þarf leiða til úrbóta. Ef þessi markaður
væri studdur tryggingum (veðum) væri ólíklegt að
stíflur mynduðust. Velta á millibankamarkaði með
krónur var 585 ma.kr. á síðasta ári.
… og með gjaldeyrisskiptasamninga
Millibankamarkaður með gjaldeyrisskiptasamninga
var stofnsettur til að auka fjölbreytni og leysa úr
hnútum í lausafjármyndun. Aðilar að þessum
markaði eru þeir sömu og að gjaldeyrismarkaði.
Reynslan af honum hefur verið góð, sérstaklega þeg-
ar þröngt var um laust fé. Á síðasta ári var veltan 110
ma.kr. en árið á undan var veltan 177 ma.kr. en það
var fyrsta heila starfsár markaðarins.
Samspil millibankamarkaða og verðbréfamarkaðar
Þótt millibankamarkaðir séu ekki formlega tengdir
Kauphöllinni koma þar oft fram áhrif af viðskiptum.
Kaup hlutabréfa eða skuldabréfa sem fjármögnuð eru
með erlendum lánum koma oftast strax fram á gjald-
eyrismarkaði þar sem breyta þarf erlendu fé í innlent.
Sama gæti átt sér stað ef um umtalsverðar sölur er að
ræða til erlendra aðila. Þessi áhrif geta myndað
keðjuverkun þar sem hærra gengi hvetur aðila til er-
lendrar lántöku til að fjárfesta í innlendum verðbréf-
um. Áhrifin geta einnig orðið þveröfug, þ.e. lægra
verð rýrir veð sem gæti leitt til uppgreiðslu lána,
kaupa á gjaldeyri og lækkunar á gengi krónunnar.
Greiðslu- og uppgjörskerfi
Þróun greiðslukerfa
Hér á landi eru starfrækt tvenns konar greiðslukerfi
sem jafnframt eru uppgjörskerfi, þ.e. stórgreiðslu-
kerfi Seðlabanka Íslands og jöfnunarkerfi Fjöl-
greiðslumiðlunar hf. (FGM). Uppgjör vegna verð-
bréfaviðskipta fer jafnframt fram í gegnum fyrr-
nefnda kerfið. Þátttakendur í kerfunum eru viðskipta-
bankar, sparisjóðir og Seðlabankinn. Reiknistofa
bankanna (RB) sinnir hugbúnaðarþjónustu fyrir bæði
kerfin en Seðlabankinn hefur milligöngu um uppgjör
í þeim.
Stórgreiðslukerfi Seðlabankans var tekið í notkun
í desember 2000. Kerfið gerir endanlega upp einstök
greiðslufyrirmæli að fjárhæð 10 m.kr. eða hærri um
leið og innstæða á reikningi greiðanda leyfir, þ.e. um
er að ræða brúttóuppgjör í rauntíma. Stórgreiðslu-
kerfið færir þannig greiðslufyrirmæli yfir stór-
greiðslumörkum beint á viðskiptareikninga þátttak-
enda í Seðlabankanum eða af þeim.
Jöfnunarkerfi FGM (Fjölgreiðslumiðlunar hf.)
annast jöfnun uppsafnaðra greiðslufyrirmæla sem eru
lægri en 10 m.kr. milli þátttakenda. Rauntíma-
jöfnunarstöður milli þátttakenda í kerfinu eru sýni-
legar þannig að þeir geta fylgst með og stýrt áhættu
vegna greiðslumiðlunarinnar. Viðskiptamenn hafa
aðgang að peningum sem lagðir eru inn á reikninga
um leið og innborganir fara fram. Þátttakendur semja
um gagnkvæmar heimildir vegna innbyrðis jöfnunar-
stöðu og leggja fram tryggingar fyrir uppgjöri á
hæstu skuldastöðu. Þá geta þátttakendur lagt laust fé
inn á sérstaka reikninga til þess að mæta tímabundnu
ójafnvægi í innbyrðis greiðslustöðu. Uppgjör fer
fram á stórgreiðslureikningum þátttakenda í Seðla-
bankanum kl. 17.00.
Frá árinu 2001 hefur Seðlabankinn unnið að því í
nánu samstarfi við Fjölgreiðslumiðlun hf., Reikni-
stofu bankanna og lánastofnanir að þróa greiðslukerf-
in til samræmis við svonefndar tíu kjarnareglur
Alþjóðagreiðslubankans fyrir kerfislega mikilvæg
greiðslukerfi. Í þeirri vinnu hefur verið lögð áhersla á
að skýra hæfi og ábyrgð stjórnenda og þátttakenda í
greiðslukerfum. Uppgjörsferlar hafa verið endur-
skoðaðir m.t.t. efndaloka greiðslna og tímasetningar
uppgjörs. Áhættustýring hefur verið efld með því að
skilgreina áhættuþætti, gera skuldastöðu sýnilega,
koma á áhættueftirliti, takmarka skuldastöðu og
krefjast uppgjörstrygginga. Þá hefur verið farið yfir
fyrirkomulag eftirlits, upplýsingagjafar og við-
búnaðaráætlana.
Mikilvægur þáttur í þessari vinnu hefur verið
setning reglna um meginþætti í starfsemi greiðslu-
50 PENINGAMÁL 2004/1