Peningamál - 01.07.2008, Síða 43

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
8
•
2
43
Fyrir þessu geta verið margvíslegar ástæður.1 Innfl utningur er
t.d. yfi rleitt verðlagður í erlendum gjaldmiðli því að íslenska krónan
er lítið notuð í alþjóðlegum viðskiptum. Í stærri löndum eins og í
Bandaríkjunum og á evrusvæðinu er hins vegar mikill meirihluti utan-
ríkisviðskipta verðlagður í gjaldmiðlum viðkomandi svæða. Gengis-
lækkun þeirra hefur því mun minni áhrif á verð innfl uttrar vöru en
hér á landi.2 Smæð hagkerfi sins veldur því einnig að innlendir fram-
leiðendur í samkeppni við innfl utning eru fáir. Staðkvæmd milli inn-
fl uttrar vöru og innlendrar framleiðslu er því óhjákvæmilega minni
og því auðveldara að hleypa gengisbreytingum út í verðlag. Einnig
má færa rök fyrir því að smáir og ófullkomnir fjármálamarkaðir hér
á landi dragi úr möguleikum innfl ytjenda á að verja sig gagnvart
gengis sveifl um sem hleypa þeim því frekar út í verðlag.
Ýmsir samverkandi þættir leiða tímabundið til mikilla gengisáhrifa
Undanfarna mánuði virðast gengisáhrifi n hafa verið meiri en venju-
lega. Samspil margra þátta kann að skýra mikil áhrif nú. Í fyrsta lagi
kann dulinn uppsafnaður kostnaðarþrýstingur að hafa verið til stað-
ar sem var leystur úr læðingi þegar gengi krónunnar féll í mars. Laun
hafa hækkað mikið undanfarin misseri og launakostnaður fyrirtækja
aukist sem því nemur. Á meðan gengi krónunnar var tiltölulega hátt
var erfi tt fyrir þjónustufyrirtæki að hækka verð sem samsvarar þess-
um hækkunum vegna beinnar og óbeinnar samkeppni við innfl utta
þjónustu. Verðlag þjónustu einkaaðila hækkaði t.d. mun minna en
ætla mætti út frá hækkun launavísitölu undanfarin ár. Auk áhrifa
sterks gengis krónu er líklegt að mikil fjölgun erlendra starfsmanna
á lágmarkslaunum hafi leitt til þess að launakostnaður jókst í reynd
minna en launavísitalan gaf til kynna. Kjarasamningarnir í mars fólu
hins vegar í sér mikla hækkun lágmarkstaxta, sem líklega hefur
hækkað launakostnað margra þjónustufyrirtækja verulega á sama
tíma og aðhald frá sterkri krónu dvínaði.
Í öðru lagi kann ástæða þess að verðtregða virðist hafa verið
minni að undanförnu en stundum áður liggja í stærð gengisbreyt-
ingarinnar og varanleika hennar. Fyrirtæki halda nafnverði vara sinna
oft óbreyttu í töluverðan tíma í senn þótt einhverjar breytingar verði
á markaðsaðstæðum eða gengi. Ýmsar ástæður eru fyrir verðtregðu
af þessu tagi. Því fylgir t.d. kostnaður að breyta nafnverði. Þetta er
oft kallað matseðlakostnaður (e. menu cost). Hann getur t.d. falist
í kostnaði við að prenta nýja vörulista eða kynningarbæklinga (t.d.
af því tagi sem IKEA dreifi r inn á hvert heimili) og kostnaði við að
upplýsa neytendur um hið nýja verð. Það getur líka verið hætta á að
markaðshlutdeild tapist ef keppinautar hækka verð hægar, jafnvel
álitshnekkir ef hækkun umfram keppinauta vekur athygli. Til þess að
það svari kostnaði að breyta verði til jafns við kostnaðartilefni þarf
væntur hagnaðarauki vegna verðbreytingarinnar að vera meiri en
kostnaðurinn. Ef gengislækkun er mikil og ekki talið líklegt að hún
gangi til baka verður kostnaður við að breyta verði hlutfallslega lítill
miðað við hagnað af hærra verði. Mikil hækkun kostnaðar samtímis
hjá öllum keppinautum dregur einnig úr áhrifum verðhækkunar á
orðstír fyrirtækis. Tíðni verðbreytinga eykst því þegar gengisbreyt-
ingar eru miklar og verðbólga mikil (sjá t.d. Devereux og Yetman,
2002).
Í þriðja lagi er vert að hafa í huga að olíu- og hrávöruverð hefur
hækkað umtalsvert á sama tíma og gengi krónunnar hefur lækkað.
Hækkun orkuverðs hefur bæði bein áhrif á verðbólgu og leiðir til
þess að innfl uttar vörur verða dýrari vegna aukins kostnaðar við að
fl ytja vörur til landsins.
1. Sjá umfjöllun í grein Þórarins G. Péturssonar (2008).
2. Í fyrra tilfellinu er talað um verðlagningu í framleiðendagjaldmiðli (e. producer currency
pricing) en í því seinna um heimalandsverðlagningu (e. local currency pricing).
Mynd 2
Verðbólga og gengi krónunnar
janúar 2005 - júní 2008
%
1. Vísitala meðalgengis miðað við víða vöruskiptavog.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Gengi krónunnar (h. ás)1
Verðbólga (v. ás)
0
2
4
6
8
10
12
14
90
100
110
120
130
140
150
160
2008200720062005
Janúar 2000 = 100