Sagnir - 01.06.1998, Page 28

SAGNIR ‘ 98
atkvæðisréttar síns.
Þann 1. desember 1918 var haldin samkunda fyrir utan
stjórnarráðshúsið. Ekki voru jafn margir mættir þar og að-
standendur hátíðarinnar höfðu gert sér vonir um og kenndu
þeir inflúensufaraldrinum þar um. Henni var einnig kennt um
slælegan undirbúning sem m.a. birtist í því að lúðraflokkurinn
sem lék var svo fáliðaður og „svo illa æfður að raun var á að
hlýða“.47 Ekki virðist hafa verið mikill hátíðarbragur yfir
samkomunni ef marka má Morgunblaðið 2. desember.
Blaðamaður taldi þó að það megi að hluta til skrifast á dul-
lyndi Íslendinga sem séu ekki gjarnir á að láta tilfinningar
sínar í ljós. Hann velti því þó einnig fyrir sér „hvort það hefir
stafað af skilningsleysi á þýðingu viðburðarins“.48 Degi síðar
birti Morgunblaðið umvandanir við hátíðargesti, blaðamanni
þótti sem þeir sýndu ekki tilhlýðilega virðingu á hátíðinni:
En svo er annað sem ekki er hægt að afsaka. Fólk
sýnir ónærgætni, sem því er alls ekki samboðin. Það
vita allir, að ótilhlýðilegt er að skeggræða við náung-
ann, meðan verið er að halda ræður. Það vita allir, að
siður er að taka ofan fyrir þjóðsöngvum á opinberum
samkomum. Það vita allir
að ekki á að hrópa
tífalt húrra fyrir
konunginum, og þeir
sem ekki kunna að
telja upp að níu ættu
helzt að þegja. Menn
kunna að segja að þetta
skifti engu máli, en það er misskilningur. Framkoma
fólksins er einmitt veigamesti þátturinn í því, að
samkoma geti orðið hátíðleg.49
Endanlega svarið við spurningunni um lítið vægi 1.
desember, liggur þó í því hvernig markvisst hefur verið
unnið að því að gera 17. júní að degi allrar þjóðarinnar. Við
þurfum ekki annað en að líta á þessar tvær dagsetningar til
þess að sjá skýringu á því hvers vegna 17. júní hentar betur
sem þjóðhátíðardagur Íslendinga. Það segir sig sjálft að
betra er að safna fólki saman um hásumar til hátíðahalda en
um miðjan vetur. Þetta virðist kannski vera tilviljun ein en
er það ekki. Árið 1918 var ekki verið að hugsa um að búa
til þjóðhátíðardag. Íslendingar voru að öðlast fullveldi,
langþráðan sigur í baráttu sinni og voru ekki að velta sér upp
úr því hvort dagsetningin til þess væri hentug eða ekki.
Það er hins vegar engin tilviljun að 17. júní varð fyrir
valinu sem þjóðhátíðardagur Íslendinga. Það er einmitt
kjarni málsins: dagurinn varð fyrir valinu. Þessi dagsetning
var ákveðin eftir umræður og þótti henta best, bæði vegna
árstíðarinnar og þess að hann var afmælisdagur Jóns
Sigurðssonar.
SÓMI ÍSLANDS, SVERð þESS OG
SKJÖLDUR
Íslendingar eiga eina þjóðhetju sem óumdeilanlega er hluti af
þjóðernisvitund þeirra. Þjóðhátíðardagur Íslendinga er 17.
júní vegna þess að hann er fæðingardagur Jóns Sigurðssonar.
Jón var ekki viðstaddur þjóðhátíðina 1874, honum var ekki
boðið. Á þessum árum risu deilur í fjárkláðamálinu hvað hæst
en Jón hafði bakað sér óvild ýmsra með framgöngu sinni í því
máli.
Eins og fyrr hefur verið minnst á var hátíðin 1874
öðrum þræði Þingvallafundur. Sá fundur samþykkti ávarp til
Jóns Sigurðssonar, vegna fjarveru hans, þar sem honum var
þakkað framlag hans til sjálfstæðisbaráttu Íslendinga. Í því
ávarpi er fögrum orðum farið um Jón, hann nefndur
„forvörður í frelsisbaráttu“ og það talin „þjóðhelg nauðsyn, að
minnast þess, að þér hafið barist í broddi frumherja þessa
lands, fyrir frelsi þess og frægð.“50 Jón hefur greinilega verið
álitinn leiðtogi í sjálfstæðisbaráttunni og fundarmenn tengja
hann hinum helgu Þingvöllum:
Þolgæði Yðar, fyrirhyggja og staðfesta hefir reist Yðr
þann minnisvarða á inu heilaga Lögbergi sögudísar
þessa „sögu, stáls og söngva lands“, er um aldr og æfi
mun uppi vera meðal inna minnugu systkyna Yðar, og
bera blessunar ávöxtu í hjörtum inna frjáls bornu barna
ættjarðar Yðar.51
Það er í raun nokkuð sérstakt að hann skuli settur á
slíkan stall í lifanda lífi. Jón var í hringiðu stjórn-
málanna og áberandi í þjóðlífinu. Yfirleitt eru
þeir menn sem gerðir eru að hetjum, ekki lengur
á sjónarsviðinu, yfir þeim hvílir bjarmi fjar-
lægðarinnar. Það sýnir öðru fremur sérstöðu
Jóns að honum skuli hafa hlotnast slík vegtylla í
lifanda lífi.
Ekki verður annað sagt en að ósk Þingvallafundar árið
1874 um stöðu Jóns á meðal Íslendinga framtíðarinnar hafi
ræst. Þetta var undirstrikað þegar dagur var valinn fyrir stofn-
un lýðveldis, er þaðan í frá skyldi vera þjóðhátíðardagur
Íslendinga. Þjóðhátíðin 1944 hófst með minningarathöfn við
myndastyttu Jóns Sigurðssonar. Þar mælti Gísli Jónsson
forseti sameinaðs Alþingis og var hann ekki í vafa um
stöðu Jóns í Íslandssögunni. Við þessi tímamót bæri
„ekkert nafn íslenzkra manna, þegar minnzt er liðins tíma,
hærra en Jóns Sigurðssonar. Það er ritað í sögu frelsisbaráttu
Íslendinga óafmáanlegu letri.“52
Þetta var ekki eina athöfnin sem fór fram til heiðurs
Jóni þennan dag. Þjóðhátíð Vestfirðinga var haldin á
Íslenskt fullveldi í 80 ár
27
„Þjóðin er einnig leifar frá löngu horfinni tíð.“
Jón var í hringiðu stjórn-
málanna og áberandi í
þjóðlífinu. Yfirleitt eru þeir menn
sem gerðir eru að hetjum, ekki
lengur á sjónarsviðinu, yfir þeim
hvílir bjarmi fjarlægðarinnar.
Aðalstræti árið 1880 - útför Jóns Sigurðssonar.