Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 68

SAGNIR ‘ 9867
Ímyndunaraflið til valda
Íslenskt fullveldi í 80 ár
eða koma fram yfirleitt. Í því sambandi má nefna að þéringar
lögðust af. Unga fólkið vildi í stuttu máli sagt geta notið líf-
sins á eigin forsendum.
Út frá þessum anda mynduðust tveir hliðarstraumar
sem annars vegar má kenna við neyslugranna hippa en hins
vegar við róttæka sósíalista. Þessir hliðarstraumar náðu ekki
sérlega vel saman eins og fram hefur komið. Meginhópurinn
lagði hins vegar mest upp úr að njóta lífsins eins og ungu fólki
er tamt. Það sem sameinaði
æskuna var fyrst og fremst sú
æskulýðsmenning sem þegar
hefur verið gerð grein fyrir.
Út frá þessum skilnin-
gi reið unga fólkið á vaðið
með því að skapa sér eigin
menningu. Upphaflega ögraði
hún viðteknum sjónarmiðum en
tók þar næst að festast í sessi. Markaðsöflin eru ekki þekkt
fyrir að láta snuða sig til lengdar og hlutu því að ganga á lagið
og aðlagast nýjum aðstæðum. Þar sem unga fólkið vildi upp
til hópa njóta lífsins voru fæstir á því að sniðganga
neyslusamfélagið. Því var hvorki um það að ræða að
markaðsöflin hefðu skapað nýja tísku né að þau hefðu stolið
byltingunni.
Það er hins vegar augljóst að æskulýðsmenningin varð
að tísku en það breytir því ekki að viðhorfin til samfélagsins
höfðu breyst. Hugarfarsbreyting hafði átt sér stað sem
markaðist af andstöðu við valdið. Það leiddi til aukins frjáls-
ræðis sem kom hvað skýrast fram í klæðaburði manna og
framgöngu.
Hin sósíalísku viðhorf höfðu á hinn bóginn staðnað
þegar hér er komið sögu. Kommúnistaklíkurnar koðnuðu
niður og frjálshyggja ruddi sér leið inn í menntaskólana og
varð leiðandi í umræðunni.67 Því var haldið fram að „fótvísi
framvarðarins eftir fræðanna hljóðan hefði orðið [´68-]
hreyfingunni að fjörtjóni.“68 Vinstrimennska fór úr tísku og
upp úr 1980 misstu talsmenn hennar meirihlutann í
Háskólanum. Hún átti sitt blómaskeið á fyrri hluta 8. áratug-
arins og náði hámarki haustið 1975 þegar 5000 námsmenn
mótmæltu fyrihugaðri skerðingu námslána á Austurvelli með
þeim árangri að horfið var frá henni.69
Nýir árgangar ungs fólks tóku að gagnrýna ´68-
kynslóðina fyrir að þykjast hafa svör á reiðum höndum.
Lífsstíll hennar og hin sósíalísku sjónarmið fóru úr tísku og
hún varð hluti af því kerfi sem þeir róttækustu höfði barist
gegn. Hún gekk hins vegar inn í það með frjálslyndara hugar-
fari en fyrri kynslóðir. Næsta tískusveifla birtist í pönkinu
sem leit nöprum augum á hippamenninguna.70 Afstaðan
gegn valdinu fékk þar með á sig ýktari mynd sem sýnir vel þá
arfleifð sem ´68 róttæknin skyldi eftir sig.
ARFUR ´68-KYNSLÓðARINNAR
Á tíu ára afmæli ´68-kynslóðarinnar 1978 gerðu vinstri menn
baráttuna að umtalsefni á síðum Stúdentablaðsins. Þar er því
haldið fram að 68-hreyfingin hafi skotið „rótum í HÍ þótt því
fari fjarri að frelsisbylgjan hafi markað djúp spor í skólanum.“
Þess er ennfremur getið að andinn innan HÍ markist fyrst og
fremst af doða.71 Fjárhagur FS (Félagsstofnun stúdenta) var
orðinn mjög slæmur þegar hér var komið sögu.
Almenn óstjórn einkenndi reksturinn enda var
litið á bókhald og hagnað sem smáborgaralegt
bjástur. Ríkisvaldið neyddist því til að leggja
fram fé til að rétta reksturinn við.72 Þegar
vinstri menn misstu stjórnartaumana upp úr
1980 tók raunhæfari hagsmunabarátta við sem
leiddi til mikillar uppbyggingar innan
Háskólans.73 Það hafði komið í ljós að rót-
tæklingarnir höfðu borist talsvert af leið í baráttu sinni gegn
auðvaldinu.
Í grein sem birtist í Heimsmynd 1986 er gerð úttekt á
unga fólkinu og það borið saman við ´68-kynslóðina. Því er
haldið fram að efnishyggjan sé í fyrirrúmi. Námsfólk leggi
sig eftir að tileinka sér praktíska menntun auk þess sem lítið
annað komist „að hjá þeim en fatnaðurinn sem þau klæðast,
líkamsrækt og ljósaböð.“74 Jón Ásgeir Sigurðsson heldur því
fram að bjartsýni hafi umfram allt einkennt tímabilið eftir
1970 en hann var þá í broddi fylkingar innan námsmanna-
hreyfingarinnar.75 Oft hefur verið haft að orði að þá hafi
svonefnd „lýðræðiskynslóð“ vinstri manna komið fram.
Óskar Guðmundsson vill meina að „sú staðreynd að
Alþýðubandalagið hrakti ´68-kynslóðina af höndum sér sé hin
stóra ógæfa vinstri manna á Íslandi.“ Er þar um að ræða fólk
sem stefnir að sameiningu vinstri aflanna76 en þeirra helsta
afrek hlýtur að teljast sigur R-listans í borgarstjórnar-
kosningunum 1994.
Jón Ásgeir leiðir getum að því að þeir sem voru við
nám á þessum tíma séu félagslega virkari en aðrir.
Röksemdarfærslan er sú að þeir lokuðust „ekki inn í þröngu
hagsmunapoti, heldur var ætíð reynt að sjá hlutina í stærra
samhengi“ um leið og sanngjörnum hagsmunakröfum sé fylgt
eftir af miklum krafti.77 Hér vísar Jón Ásgeir til þess anda
sem ríkti meðal ungs fólks á þessum árum.
Í dag er ´68-kynslóðin orðin miðaldra og ætti
samkvæmt því að ráða ríkjum í þjóðfélaginu í dag. Því hlýtur
að vera forvitnilegt að litast um og sjá hvernig er umhorfs. Ég
held að Guðmundur Andri Thorsson, rithöfundur, hafi hitt
naglann á höfuðið í grein sem hann birti 1993 en þau orð
virðast eiga jafn vel við í dag. Við grípum niður í hugleiðingu
hans um hvað orðið hafi um baráttufólk þessara ára:
Og allt í einu rann það upp fyrir mér: það er
ekkert þetta fórnfúsa hugsjónafólk sem manni
kemur fyrst í hug þegar minnst er á ´68-
kynslóðina á Íslandi. Það er eitthvað allt annað
lið búið að helga sér þetta ár
upp úr 1980 tók raunhæfari
hagsmunabarátta við sem leiddi
til mikillar uppbyggingar innan
Háskólans. Það hafði komið í ljós að
róttæklingarnir höfðu borist talsvert
af leið í baráttu sinni gegn
auðvaldinu.
Frá Stokksnes-
göngu árið 1983.
Enn gera sagn-
fræðingar sig
gildandi, framar-
lega er Gunnar
Karlsson prófessor.