Sagnir - 01.06.1998, Síða 76

til í fræðaheiminum þar. Árið
1911 kom út Kritiske under-
sökar i Nordens historia
omkring år 1000 eftir Lauritz
Weibull. Sú bók hefur haft áhrif
á sænsk sagnfræðirit allt fram á
þennan dag en Weibull hafnar
hvers kyns heimildagildi skáld-
skapar. Harald Gustafsson
virðist skrifa í þessum anda er
hann gagnrýnir notkun
Íslendingasagna í sagnfræði og
þær ályktanir um samfélags-
skipan sem út frá þeim eru
dregnar. Afstaða hans í þjóð-
ernisumræðunni helgast af þeirri
skoðun að hann er andsnúinn
notkun á orðinu „þjóð“ í
umræðu um samfélög á 10. eða
11. öld. Þjóð, þjóðerni, þjóðríki og þjóð-
ernisvitund séu seinni tíma fyrirbæri sem
eru nátengd upphafi hugmyndastefna, þar
með taldri sjálfri þjóðernisstefnunni.
Ég vil ekki einskorða þessa
umræðu við slíka orðanotkun. Mér finnst
mikilvægt að við reynum að setja okkur í
spor þeirra sem sátu á Lögbergi á 10. öld.
Hver var þeirra tilfinning? Ég er þess
fullviss að þriðja kynslóð Íslendinga frá
landnámi leit á sig sem sérstaka heild. Í
Sturlungu eru mörg dæmi þess að
Íslendingar geri greinarmun á sér og
Norðmönnum. Þetta skýrir af hverju þeir
áttu svo auðvelt með stofnun Alþingis og
annarra sambærilegra samkoma vítt og
breitt um landið.
Þetta samfélag
kom með
ákveðin viðmið
um rétt og rangt
frá gömlu heim-
kynnum sínum.
Oft er sagt í
mannfræði að það
ástand sem íslensku landnemarnir bjuggu
við, bjóði upp á los á slíkum reglum.
Greinilegt er að margir höfðu samt verið
með þetta á hreinu og því er þessi regla
ekki algild.
Þeir vissu líka hvað þeir vildu
forðast. Ein helsta hvötin fyrir fólks-
flutningum til Íslands var án efa sókn í
landrými. En það var ekki bara plássleysi í Noregi. Við skul-
um átta okkur á því að þetta var tími árekstra milli konungs og
höfðingja, forn vensl milli þeirra voru að taka á sig nýja
mynd. Bændum var meinilla við að þurfa borga skatta. Því
er skiljanlegt hve mikil áhersla var lögð á valddreifingu í sam-
félagssáttmálanum. Hér átti að forðast lagskipt þjóðfélag sem
bauð upp á skattpíningu og hvers kyns átroðslur yfirvalds.
Þessi viðleitni skapaði samfélaginu skýra sérstöðu frá Noregi
þar sem konungsvaldið var að eflast. Hér var markvist stefnt
að annarri samfélagsskipan og því held ég að óhætt sé að segja
að mörkuð hafi verið upphafsspor nýs samfélags.
Finnst þér sagnfræði hafa meiri þýðingu á Íslandi
en annars staðar?
Já, hún er mjög mikilvæg hér. Ég hef það sterklega á til-
finningunni að hlutfallslega fleiri læri og hugsi um fortíðina
hér en í öðrum löndum. Ég hef oft dáðst að því hve íslenska
fræðimannasamfélagið er auðugt og fjölbreytt - allur sá fjöldi
sem tók þátt í Söguþinginu 1997 er til marks um það. Í
Bandaríkjunum er háskólasamfélagið lokaðra þó það hafi
mun alþjóðlegra yfirbragð en hér. Til að mynda eru áhrif inn-
flytjenda af asískum uppruna orðin svo sterk heima fyrir að
meiri áhersla er lögð á kennslu í asískum fræðum en norr-
ænum. Þetta er ekkert skrítið því auðveldara er að afla fjár-
magns frá sjálfstæðum aðilum úr þeirri átt.
Það kemur mér einnig á óvart hversu margir nemendur
stunda sagnfræðinám á Íslandi og gaman væri
að grípa í kennslu hér þegar tækifæri gefst.
Sagan stendur almenningi nær hér og fólk
af öllum stéttum tekur þátt í umræðu um
hana. Því eiga Íslendingar kannski auðvelt
með að deila um sögu eins og ef til vill
kom í ljós með þáttunum „Þjóð í hlekkjum
hugarfarsins.“
Nú eru sumir ósammála þinni stefnu í sagnfræði.
Áttu oft í deilum við aðra fræðimenn, til að mynda
á prenti?
Yfirleitt reyni ég að komast hjá slíkum deilum, meira nú en
áður fyrr - hef satt best að segja margt þarfara við tímann
minn að gera. Ég hef til dæmis lítið skipt mér af þeim
hjaðningavígum sem vilja einkenna umræðu um póst-
módernisma. Ég verð þó að viðurkenna að ég er ekki svo viss
um að sú stefna hafi merkt framlag að færa inn í heim sagn-
fræðinnar. Gagnrýnin umræða er annars öflug á Íslandi. Ég
finn fyrir því að huga þarf mjög vel að því sem sett er á prent.
Hefurðu átt gott samstarf við Íslendinga í
fræðigreininni?
Samvinna er mjög mikilvæg í sagnfræði. Öllum er hollt að
kunna að taka gagnrýni en margir líta of stórt á sig. Ég reyni
SAGNIR ‘ 9875
Jesse Byock
Mér finnst mikilvægt að við
reynum að setja okkur í spor
þeirra sem sátu á Lögbergi á 10.
öld. Hver var þeirra tilfinning? Ég
er þess fullviss að þriðja kynslóð
Íslendinga frá landnámi leit á
sig sem sérstaka heild.
Kjölur á japanskri
útgáfu Feud.