Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Síða 63

Lestur og ritskýring
nútímalesandann. Þannig má segja að bókmenntafræðin og félagsfræðin
þjóni sagnfræðinni en ekki öfugt. Að mínu mati er hæpið að fjalla um
upphaflega lesendur án þess að fjalla jafhframt og kannske fyrst og fremst
um nútímalesandann.
Getur nútímalesandinn tekið þátt í lestrarferli fomra grískra texta
eins og Nýja testamentinu og gefið sjálfan sig allan í lesturinn? Grískan er
ekki móðurmál okkar og nær ekki til okkar sem lesenda enda þótt við
getum greint hana og þýtt. Það er engan veginn nægilegt að setja íslensk
orð í stað grískra, textinn er jafh fjarlægur okkur fyrir það. Þó er
nauðsynlegt að læra grísku til þess að hægt sé að átta sig sem best á þeim
boðskap sem grískan var notuð til að flytja. Þótt við getum gert okkur
grein fyrir stílbrögðum og aðferðum höfunda með því að styðjast við
handbækur í mælskulist, þá er það mjög ólíklegt að þessi stílbrögð hafi
sömu áhrif á okkur og þau höfðu á upphaflega lesendur sem kunnu betur
skil á þeim stílbrögðum sem mótuðu lestrarsamfélag þeirra.
Þótt við getum t.d. bent á stflbrögð eins og „krosstengsl“ (khiasm) í
textanum þá er hæpið að þau hafi sömu áhrif á nútímalesendur og ætla má
að þau hafi haft á lesendur til foma.
Til þess að þau tjáskipti geti átt sér stað í textanum þar sem hugur
höfundar nái til okkar huga, þá þurfum við að brjóta textann sundur í
einhverja frumþætti (universals), ekki beint formeindir heldur einhverjar
sammannlegar eindir, sem skírskota til tilvistar okkar og liggja að baki
stflformum og málgerð gríska textans og em sameiginleg tjáningu fyrstu
aldarinnar og okkar.
Markmið ritskýringar hlýtur að vera einhver tilreiðsla textans,
þýðing þar sem textinn er gerður sem aðgengilegastur fyrir þann sem les
hann þannig að hann geti „tekið við“ honum, hvort sem hann stundar
svonefnda vísindalega ritskýringu eða er bara venjulegur lesandi.
Þýðingaraðferðir hins kunna málvísindamanns E.A. Nida, sem mótað hafa
biblíuþýðingu síðari ára, byggjast á því, að hægt sé að greina öll tungumál
í 8-10 kjarnasemingar.46 Hann telur að það sé í raun forsenda þess að
þýða texta af einu máli á annað að hægt sé að komast að sameiginlegum
gmnnþætti þeirra. í nýlegu erindi fjallar E. A. Nida um hugtökin „að
skilja“ (intelligibility) og að „taka við“ eða „samþykkja“ (acceptability).
Hann telur að málfræðingar hafi lagt alla áherslu á að skilja og skilgreina
tungumál en minna hirt um að rannsaka þá þætti í tungumálum sem hefðu
áhrif á „viðtöku“ þeirra. Hann bendir á að viðbrögð manna við orðræðu
séu háðari slíkum þáttum en því hvort menn geti skilgreint það sem sagt
er. Þama telur hann vera rannsóknarsvið sem brýnt sé að sinna.47
46 E. A. Nida & Ch. R. Taber, The Theory andPractice of Translation, (Leiden: Brill,
1969).
47 E. A. Nida, „Intelligibility and Acceptability in Verbal Communication“ (American
Bible Society February 1987). Þar kemst hann svo að orði:
The aim of most literary theory has been the delineation of those factors which can
61