Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Qupperneq 100

Kristján Búason
Göttingen. Hann vildi afklæða kristindóminn hinni fomu heimsmynd, en
deildi við aðra fræðimenn um, hvað ætti að teljast til heimsmyndar og
hvað til kristindómsins. Hann gekk út frá hinni lokuðu heimsmynd
efhisvísinda.
í dag er það óumdeilt, að frumkristnin tjáði boðskap sinn inn í
grískumælandi heiðið umhverfi og notaði orð, hugtök og myndir úr þessu
umhverfi til þess að koma boðskap sínum til skila, t.d. má nefna orðið
soter, frelsari, sem tjáði hlutverk Messíasar (hins smurða), á grísku
khristos, sem heiðingjamir notuðu ekki um lausnara.
Umfangsmiklar rannsóknir em í dag stundaðar á bókmennta- og
trúarritum hellenismans í leit að efni, sem gæti varpað ljósi á
tjáningarform og hugtök rita Nýja testamentisins. Gnostahreyfingin skildi
eftir sig mikið af ritum, en flest vom til skamms tíma aðeins þekkt af
andmælum og tilvitnunum kirkjufeðra 2. og 3. aldar. Þegar stórt safn
papýmsrita gnosta á koptísku eða egypzku máli fannst í Nag Hammadi i
Egyptalandi 1945, leiddi það til rannsókna, sem enn standa yfir. Samfelld
útgáfa fmmtextans hófst 1977. Elztu gnostísku ritin em talin samin á 2.
öld, en handritin em öll miklu yngri, þ.e. frá 4. öld og síðar. Safhið
inniheldur efni víða að, jafhvel brot af riti Platos um lýðveldið. Það
liggur þegar ljóst fyrir, að hreyfíng gnostanna var ekki kristin í
gmndvallarhugmyndum sínum.
d) Guðspjöllin og ævi Jesú
En víkjum nú að rannsóknum guðspjallanna og ævi Jesú. Allt frá
dögum Ágústínusar kirkjuföður var talið, að Markúsarguðspjall væri
stytting á Matteusarguðspjalli. En gagnvart staðhæfíngu Tiibinger-skólans
um, að uppmni túlkunar á lífi og starfi Jesú, dauða og upprisu væri að
leita hjá fmmkirkjunni, snem guðfræðingar sér að spumingunni um elztu
heimildimar um Jesúm frá Nazaret að baki guðspjöllunum, þ.e.
spumingunni um samband Jesú og fmmkristninnar.
í lok 19. aldarinnar lágu fyrir tilgátur um, að samband væri milli
Matteusarguðspjalls, Markúsarguðspjalls og Lúkasarguðspjalls, sem vom
innbyrðis lík í mörgu tilliti, og að Markúsarguðspjall væri elzt (sbr. K.
Lackmann, d. 1851), en auk þess hafi Matteus og Lúkas haft safn orða
Jesú, ræðuheimildina svonefhdu (sbr. C. H. Weisse). Frekari rannsóknir
þýzka prófessorsins H.J. Holtzmanns ( d. 1910), útgefnar 1863, staðfestu
þetta. Aðalrökin em sameiginlegt efni í smáeiningum í sömu röð, þegar
það er sameinginlegt Markúsi. Ennfremur sýna orð Jesú í Matteusar- og
Lúkasarguðspjalli víða orðréttar hliðstæður, og þau em í stómm dráttum
í sömu röð, þótt þau séu ólíkt staðsett innan um efhið frá
Markúsarguðspjalli. Brezki nýjatestametisfræðingurinn B. H. Streeter (d.
1937) í Oxford útfærði þessa kenningu í fjögurra heimilda kenningu
vegna sérefnis Matteusarguðspjalls og Lúkasarguðspjalls, en þar em þó
sennilega fleiri heimildir að baki, munnlegar eða skriflegar.
Markúsarguðspjall er talið ritað fyrir 70 eftir Krists burð, þar sem það