Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 207

íslensk biblíumálshefð
V. Lokaorð
í grein þessari hefur einkum verið rœtt um orðfrœðileg áhrif Biblíunnar á ís-
lenskt mál og hugtakið íslensk biblíumálshefð var notað í því sambandi. A það
skal þó lögð áhersla að biblíumál er engan veginn einangrað fyrirbrigði heldur
hefur það ávallt verið samofið öðru málsniði. Þetta kemur glöggt fram af elstu
heimildum, t.d. íslensku hómilíubókinni, og sama máli gegnir um um biblíuþýð-
ingar síðari alda. Þegar best hefur tekist til hafa þýðendur óspart leitað fanga í lif-
andi mál og þannig blásið nýju lífi í biblíumál síns tíma samtímis því sem tengsl-
um við almennt málfar er haldið. Þetta á t.d. við um þýðingu Odds Gottskálks-
sonar á Nýja testamentinu (1540) og um Viðeyjarbiblíu (1841). Elstu heimildir
bera það með sér að biblíumennt í víðasta skilningi hefur frá upphafi verið snar
þáttur í menningu íslendinga. Heimildir þessar eru frá því um eða fyrir 1200 en
ýmislegt bendir til þess að íslensk biblíumálshefð sé enn eldri. Á það hefur verið
bent að orðfœri elstu heimilda sé svo þroskað og stíllinn svo þjálfaður að óhugs-
andi sé að byrjendur haldi þar á fjöðurstaf, heldur hljóti rík frásagnarhefð að
liggja að baki. íslensk biblíumálshefð er því eldforn, miklu eldri en í nágranna-
löndum okkar, og með samanburði biblíuþýðinga sem ná yfir 800 ára tímabil
eigum við þess kost að fá einstœða yfirsýn yfir þróun íslensks biblíumáls og jafn-
framt einstaka innsýn í íslenska málsögu. Þegar alls er gœtt, beinna og óbeinna
áhrifa Biblíunnar og kristilegra rita á íslenska tungu, virðist réttmœtt að halda því
fram að ekkert eitt rit hafi haft jafn djúptœk áhrif á íslenskt mál og Biblían.
Heimildaskrá
Bisk Biskupa sögur I-II. Gefnar út af Hinu íslenzka bókmenntafélagi. Kaupmannahöfn 1858-
1878.
FGT The First Grammatical Treatise. Edited by Hreinn Benediktsson. University of Iceland
Publications in Linguistics 1. Institute of Nordic Linguistics. Reykjavik 1972.
Flat Flateyjarbók I-IV. Sigurður Nordal sá um útgáfuna. Flateyjarútgáfan. Prentverk Arkaness
h.f. Akranesi 1944.
FN Fornaldarsögur Norðurlanda I-III. Guðni Jónsson og Bjarni Vilhjálmsson sáu um útgáfuna.
Bókaútgáfan Forni. Reykjavík 1943-44.
GÞ GÞ aftan við biblíutilvitnun vísar til Guðbrandsbiblíu 1584.
Hóm íslensk hómilíubók. Fornar stólrœður. Sigurbjörn Einarsson, Guðrún Kvaran og Gunnlaug-
ur Ingólfsson sáu um útgáfuna. Hið íslenska bókmenntafélag. Reykjavik 1993.
fsl íslendinga sögur og þœttir I-III. Ritstjórar Bragi Halldórsson, Jón Torfason, Sverrir Tóm-
asson, Ömólfur Thorsson. Svart á hvítu. Reykjavík 1987.
Jsb Jónsbók. Kong Magnus Hakonssons lovbog for Island ... Réttarbœtr ... Udgivet efter
haandskrifteme ved Ólafur Halldórsson. Kpbenhavn 1904.
Jsb78 Lögbók íslendinga. Jónsbók 1578. Facsimile Edition with an Introduction in English and
Icelandic by Ólafur Lámsson. Monumenta typographica Islandica III. Copenhagen 1934.
Leif Leifar fornra kristinna frœða íslenzkra. Codex Ama-Magnœanus 677 4to auk annara enna
elztu brota af íslenzkum guðfrœðisritum. Prenta ljet Þorvaldur Bjarnarson. Kaupmanna-
höfn 1878.
205