Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Side 216

Sigurjón Arni Eyjólfsson
miðlægt og er skilið sem forsenda (í tíma) eftirfylgdarinar. Trúarbarátta Lúthers
verður túlkuð sem fyrirmynd trúarafturhvarfs einstaklingsins og hún einungis
skilin sem innri barátta. Þannig verður hún barátta einstaklings við vantrú en
ekki bein glíma við orð ritningarinnar eins og hjá Lúther. Trúarinnlifunin er þar
með skilin frá öllum dauðum kirkjujátningum, trúfræðikenningum og pappírs-
páfum. Áhersla Lúthers á hinn almenna prestdóm er notuð, en rifin úr því sam-
hengi er Lúther setti hana fram í. Lúther kenndi ætíð að hin sanna kirkja væri
ósýnileg innan kirkjunnar og trúin gæti einungis þrifist innan hinnar sýnilegu
kirkju. Hann hafnaði öllum tilraunum vingltrúarmanna er vildu gera hina sönnu
ósýnilegu kirkju sýnilega með þeim rökum að einungis Guð einn sé fær um að
rannsaka hjörtu mannanna.26 Þessi mörk, er Lúther dró í skilgreiningu sinni á hin-
um almenna prestdómi og skilgreiningum sínum á hinni sönnu kirkju er Guð
einn þekkir, virðir píetisminn ekki sem skildi með áherslu sinni á þröngan hóp
sanntrúaðra.27 Hinn gamli Lúther er þar af leiðandi litinn hornauga af kirkjusögu-
ritara píetismans Gottfried Arnold (1666-1714), sem ásakar Lúther fyrir að koma
siðbótinni undir ok furstanna og gera þá að nýjum páfum. í kirkjusögu sinni
heldur hann fram því að hina réttu trú hins einstaklingsbundna kristindóms hafi
einungis verið að finna hjá vingltrúarmönnum (þ.e. Tómas Múnzer, bændurnir
og endurskírendur). Þeir voru hinu sönnu siðbótarmenn á dögum Lúthers. Am-
old bendir einnig á að í allri kirkjusögunni hafi hin einstaklingsbundna trú átt erf-
itt uppdráttar innan kirkjunnar sem stofnunar og vill hann skoða deilurnar í fom-
kirkjunni út frá þessu sjónarmiði.28 Kenning hans nýtur enn þann dag í dag mik-
illa vinsælda, þó hún styðjist ekki alfarið við hinn sögulega raunveruleika.
Það vekur athygli að fulltrúar píetismans lásu rit Lúther í raun harla lítið, og
vitnuðu einungis í örfá rit sem vom auk þess túlkuð nokkuð einhliða. Þetta er eft-
irtektarvert ef hugað er að hve oft fulltrúar hans höfða til Lúthers og lífs hans til
26 Sjá t.d. Wider die himmlischen Propheten, WA 18, 62-125.
27 Spener fjallar ítarlega um hinn almenna prestdóm í Pia desideria og gagnrýnir einokun klerka
á prestsembættinu. Máli sínu til stuðnings vitnar hann í rit Lúthers Die instituendis ministris
ecclesiae ad senatum Pragensem Bohemiae (WA 12, 169-196), 104. Hann tengir hér saman
þrjá áhersluþætti hjá Lúther, áhersluna (a) á almenna þekkingu á boðskap ritningarinnar; (b) á
hina sönnu en huldu kirkju innan kirkjunnar sem stofnunar; og (c) á þriðju leiðina í guðs-
þjónustuhaldi þ.e. guðsþjónustu í heimahúsum (er Spener tekur upp úr Deutsche Messe, WA
19, 74nn). En Spener gjörbyltir hugmyndum Lúhers og tengir þær við frásögn Páls í l.Kor 14
um andagáfumar og þar með hefur hann þetta form guðsþjónustunnar yftr önnur. Spener fellur
því í þá gröf að ryðja þeirri röngu hugsun braut er sér hina sönnu kirkju einungis saman komna
í þröngum leshópum leikmanna um ritninguna, 98-102 og ræktun andagáfna þessa hóps.
Reynslan varð reyndar sú að Biblían vék þá nokkuð oft fyrir orðlausum andlegheitum og
óskiljanlegu tungutali (Wallmann: Pietismus, 80-108). Hér ber ætíð að hafa í huga ábendingu
Lúthers að heilagur andi kunni einungis eitt orð sem hann útleggur stöðugt og þetta orð er Jesús
Kristur. En þessi útlegging er bundin við ritninguna og guðsþjónustuna.
28 Wallmann: Der Pietismus, 94.
214