Þjóðmál - 01.06.2010, Side 123

Þjóðmál SUmAR 2010 121
ur .
og ástríður, sem einkenndu málflutning
beggja fylkinga á dögum kalda stríðsins . En á
móti kemur að sagnfræðingar og sérfræðingar
yngri kynslóða geta horft á þessa atburði úr
meiri fjarlægð og kannski lagt á þá kaldara og
tilfinningasnauðara mat .
Bók Gunnars Þórs Bjarnasonar um síðasta
kaflann í þessari sögu kom út fyrir tæpum
tveimur árum . Þar er atburðarás
síðustu ára rakin nokkuð ítarlega,
þótt vafalaust eigi eftir að gera það af
meiri dýpt síðar meir, þegar frekari
heimildir verða aðgengilegar um
samskipti bandarískra og íslenzkra
stjórnvalda á þessum árum .
Upp úr stendur, að frá því að
fyrstu vís bend ingar komu fram
um áform Banda ríkja manna
um að draga úr umsvifum á
Keflavíkurflug velli og jafnvel
loka varnar stöðinni á árinu 1993 verður lítil
breyting á afstöðu Bandaríkja manna annars
vegar og íslenzkra stjórnvalda hins vegar . Þau
áform komu illa við stjórnvöld hér á þeim
tíma sem og fréttaflutningur Morgunblaðsins
af þeim . Afstaða Íslendinga í tæpan einn
og hálfan áratug var sú, að hér yrði að vera
einhvers konar bandarísk viðvera, sem mark
yrði tekið á . Sjónarmið Bandaríkjamanna var
að hægt væri að tryggja öryggi Íslands með
öðrum hætti og að okkur beindist engin
sérstök ógn, þegar hér væri komið sögu .
Undir lok bókar sinnar segir Gunnar Þór
Bjarnason:
Þeirri kennslustund í öryggis­ og varnarmál­
um, ef svo má kalla, sem hófst þann 15 .
mars 2006 er hvergi nærri lokið . Innan við
tvö og hálft ár eru síðan Nicholas Burns
upplýsti Geir H . Haarde um áform Banda­
ríkjastjórnar varðandi herstöðina á Miðnes­
heiði . Íslendingar eru enn staddir í einhvers
konar millibilsástandi í öryggis­ og varnar­
málum . Nokkur ár munu án efa líða þar til
þeir verða búnir að marka sér skýra stefnu .
Sú skýra stefna hefur enn ekki verið mörkuð .
Stefna okkar í utanríkis­ og öryggismálum
er enn í lausu lofti . Við höfum ekki fundið
okkur fótfestu, sem hald er í frá því að
varnarsamstarfinu við Bandaríkin lauk .
Hvert er framlag okkar til Atlantshafs­
bandalagsins? Það fram lag, sem máli skipti var
að leggja fram land undir bandaríska herstöð
hér, sem gegndi mikilvægu hlutverki í kalda
stríðinu . Nú er það framlag ekki
lengur til staðar . Hvert er okkar
framlag þá? Ekki höfum við yfir að
ráða hersveitum, sem eru að berjast
í Afganistan . Tilraunir okkar til að
inna af hendi önnur störf þar í
landi voru klaufalegar og enduðu
í einu tilviki með ósköpum .
Það er athyglisvert, að engar
pólitískar umræður hafa farið fram
síðustu árin um stöðu okkar á
vettvangi Atlantshafsbandalagsins
og hvaða hlutverki við höfum að gegna þar .
Þetta verður að teljast vanræksla af hálfu
stjórnmálamanna . Í lýðræðisþjóðfélagi ber að
efna til slíkra umræðna um grundvallarmál .
Við höfum heldur ekki rætt og svarað
þeirri spurningu, hvernig við sem þjóð lítum
á stöðu okkar í varnar­ og öryggismálum .
Hér eru eng ar áþreifanlegar varnir, þótt
varnarsamningur inn við Bandaríkin sem
slíkur sé til staðar og skal ekki gert lítið úr
þýðingu þess . Hvað ætli valdi því hversu lítið
er um þetta rætt? Kannski er skýringin sú,
að enginn stjórnmálaflokkanna veit, hvernig
hann vill taka á þessum málum og svara
lykilspurningum í því sambandi .
Höfundur segir í bók sinni:
Fram til þessa hefur jafnan verið sagt, að
samstarf Íslands við önnur ríki í öryggis­
og varnarmálum hvíldi á tveimur stoðum
eða hornsteinum, varnarsamningnum við
Bandaríkin og aðildinni að NATO . Færa má
rök fyrir því, að Evrópusamstarfið sé í raun
orðið að þriðju stoðinni . Það er einkum
vegna mikilvægis Schengen­samstarfsins fyrir
íslenzk öryggismál samhliða vaxandi áherzlu
á borgaralegt öryggi . Ört vaxandi samstarf