Þjóðmál - 01.06.2010, Blaðsíða 60
58 Þjóðmál SUmAR 2010
barm og sjá hverjir eru að bregðast beinhörðum
gildandi lagafyrirmælum, en eru ekki að fara
á svig við eftiráreglur, sem fremur eru sóttar í
athugasemdir en lög .
Það var því auðvitað engin vanræksla eða
mistök að þrengja ekki um of reglur um veð í
viðskiptum við Seðlabankann við þær aðstæður
sem uppi voru frá haustinu 2007 fram að banka
hruni 2008 . Þar var um að ræða meðvitaðar
ákvarðanir, byggðar á skýrum lagafyrirmælum
um að það væri bankastjórnarinnar að meta
veð, og skýrum lagafyrirmælum um að eitt af
megin verkefnum Seðlabankans væri að standa
vörð um og stuðla að virku peningakerfi í
landinu sem hann þjónaði . Það tókst honum
meira segja að gera eftir allt hrun og verður
ekki flokkað undir neitt annað en afrek af hálfu
starfsfólks bankans og þess fjölda fólks sem sótt
ur var út fyrir veggi hans til aðstoðar .
Ein aðferð til að meta hvort viðbrögð Seðla
bank ans hafi verið óeðlileg er að líta til þess
sem gert var annars staðar, því eldurinn brann
víðar en á Íslandi . Ef litið er til Vesturlanda
sést að seðlabankar og ríkisstjórnir gripu til
margvíslegra aðgerða til að auka aðgang fjár
málastofnana að lausafé eins og áður hefur verið
nefnt . Í Evrópu og Bandaríkjunum var farið í
yfirtöku ríkissjóða á bönkum . (Þáverandi fjár
málaráðherra Bandaríkjanna gefur til kynna
í nýút kominni ævisögu sinni að flestar hans
aðgerðir, samningar og niðurstöður við banka í
nauð, hafi verið án skriflegra orðsendinga, gerðar
af honum sjálfum í gegnum síma, oftast án þess
að hafa nokkur skrifleg gögn við höndina .)
Á þessum tveimur svæðum var einnig farið í
eiginfjárinnspýtingu, veitingu ríkisábyrgða og
ekki síst í umtalsverða rýmkun á reglum um
veð í viðskiptum við seðlabanka . Danski seðla
bankinn greip til þess ráðs að lána bönkum án
trygginga . Í raun fela þær aðgerðir sem tíund
aðar eru hér að framan í sér stuðning, þar sem
eina tryggingin er í eignum fyrirtækjanna sem
hans njóta . Það eru hliðstæðar eða lakari trygg
ingar en felast í óvörðum skuldabréfum fjár
mála stofnana . Hvað íslensk stjórnvöld varðaði
var lausafjárfyrirgreiðsla Seðlabankans eina
raunhæfa leiðin til að aðstoða banka . Íslenska
ríkið hafði ekki aðgang að erlendu lausafé nema
í takmörkuðum mæli . Íslenska bankakerfið var
hið stærsta í heimi sem hlutfall af landsframleiðslu
heimalandsins . Aðgerðir sem fælu í sér yfirtöku,
hlutafjárframlög eða veitingu ríkisábyrgðar voru
því mikið hættuspil . Til þeirra mátti því ekki
grípa fyrr en hrun viðkomandi stofnunar blasti
hvort sem var við að öðrum kosti . Þá væri hægt
að réttlæta slíka aðgerð, enda væru raunhæfar
líkur á að hún kynni að takast .
Í kjölfar bankahrunsins sást að Seðlabankinn
var með 273 milljarða króna í fasteignabréfum
og öðrum eignum fjármálastofnana í sínum
bókum . Þær tölur sýna svart á hvítu að Seðla
bankinn hafði aflað sér annarra trygginga en
„óvarinna“ bankabréfa . Í veðbókum bankans
var saman kominn mjög stór hluti af öllum
fasteignaútlánum bankakerfisins auk annarra
eigna . Lausleg athugun bendir því til að með
þessum eignum í bókum bankans, og „óvörð
um“ veðum í bönkunum sjálfum, hefði Seðla
bankinn sloppið því sem næst skaðlaus af
veðlánum sínum, ef forgangsröð krafna hefði
ekki verið breytt með lögum . „Hugleiðingar“
nefndarinnar í þessu tilviki eru því með öllu án
grundvallar . Eftir breytingu á forgangskröfuröð
verður „tjón“ (fremur kostnaður við björgunar
aðgerðir) Seðlabankans af tilraunum sínum til
að halda lífi í peningakerfinu eins lengi og frek
ast var unnt, líklega 150 – 200 milljarðar króna
(einkum vegna neyðarlaganna) . Nú er áætlað að
Innan við 5% af heildartjóninu lendir því á Seðla bankanum
(innan við 2% án neyðarlaga) og
hlýtur það á alla mælikvarða mælt
að teljast ótrúlega vel sloppið .
Um leið tókst Seðla bankanum að
verja gjaldeyrisforða sinn svo að
þar tapaðist ekki neitt, en algengt
var að í öllu þessu umróti töpuðu
seðlabankar á milli 15 og 25% af
gjaldeyrisvarasjóðum sínum .