Orð og tunga - 01.06.2010, Side 68

58
Orð og tunga
staðhættir tilefni til nafnsins, t.d. bæjarnafnið Uppsalir hér á landi, þó
svo að staðurinn í Svíþjóð gæti verið fyrirmynd nafnanna.
3 Eldri nafnskýringar
í íslenskum ritum frá eldri tíma er fátt um örnefnaskýringar, en Arn-
grímur lærði Jónsson segir í Crymogæu 1609 um Breiðafjörð eða Faxa-
ós: „Þessi fjörður var síðar kallaður Hafnafjörður vegna fjölda hafna;
þetta heiti er nú sérstaklega notað um öruggustu höfnina innan þessa
fjarðar, Hafnafjörð" (Arngrímur Jónsson 1985:77).
Ég get ekki látið hjá líða að nefna skýringu Arna Magnússonar í riti
sínu Chorographica islandica (Staðalýsing Islands) á örnefninu Leik-
völlur í Flóamanna afrétt. Hann segir: „Er sléttur völlur og svo kall-
aður af því að Flóamenn ... halda þar glímur og aðra skemmtan með
rímnakveðskap og öðru þvílíku" (Arni Magnússon 1955:43).
Örnefnafræðin er ung hér á landi eins og reyndar í öðrum lönd-
um Evrópu. Nokkur tími leið þar til menn náðu fræðilegum tökum á
greininni og öðluðust þá aðferðalegu færni að niðurstöður urðu ann-
að en hreinar ágiskanir. Það er því ekki fyrr en undir lok 19. aldar að
menn ná svo langt að hægt er að tala um fræðileg vinnubrögð á þessu
sviði.
Elsta fræðilega greinin um íslenskt örnefni er frá 1881. Hana birti
Björn M. Ólsen í Aarbsger for nordisk Oldkyndighed og Historie í Kaup-
mannahöfn. Hún fjallaði um bæjarnafnið Undirfell eða Undunfell í
Vatnsdal. Björn skýrði fyrri lið nafnsins sem orðið undorn 'dagmál' eða
'nón' og að fellið hefði verið eyktamark frá nálægum bæ sem kominn
var í eyði.
Björn skrifaði einnig grein í Skírni 1910, „Rannsóknir um örnefni
á Norðurlöndum". Hann gerir þar í fyrsta skipti grein fyrir gildi ís-
lenskra örnefnarannsókna og markmiði þeirra. Eftir að hafa lýst helstu
rannsóknum á örnefnum á Norðurlöndum og árangri þeirra segir
hann:
„Enn hvað gerum við íslendingar?... Er þá ekkert á íslenskum ör-
nefnum að græða firir íslenska tungu og íslenskt þjóðerni? Jú, stór-
mikið! Mörg af þeim hafa að geima eldgömul orð og mannanöfn, sem
annars eru tínd úr málinu, mörg varpa skæru ljósi ifir lifnaðarháttu
og siðu feðra vorra. Mörg eru að vísu svo ljós, að þau þurfa lítillar eða
engrar skíringar við, enn aftur eru sum svo mirk og sum svo afbök-