Orð og tunga - 01.06.2010, Blaðsíða 94

84
Orð og tunga
Heimildum ber ekki saman um það hvort munur hafi verið á beyg-
ingu orða með viðskeytunum -ing og -ung í fornu máli. Á 16. öld er
munurinn þó orðinn mjög glöggur. Hann er þess eðlis að ung-orðin
eru endingarlaus í þolfalli og þágufalli. Flestar heimildir allt til þessa
tíma styðja það. í máli samtímans er hins vegar ýmislegt sem gæti bent
til þess að munurinn væri að hverfa, að orð með viðskeytunum -ing og
-ung gætu farið að beygjast eins. Raunar er sú tilhneiging ekki alveg
nýtilkomin eins og dæmin sanna.
Einn mikilsverðasti áhrifavaldur í beygingarsögu áðurnefndra
orða er greinirinn. Eins og sýnt verður fram á skiptir hann miklu máli
við að endingin -u festist í sessi í þolfalli.
Viðfangsefnið er skoðað frá ýmsum hliðum. Þar skipa áhrifsbreyt-
ingar stærstan sess. Þær eru aldrei tilviljanakenndar heldur hafa þær
orðið vegna þeirra kerfislegu vensla sem máli skipta hverju sinni.
Hugmyndir Haspelmath (2002:124) um það hvernig stærð beygingar-
flokka endurspegli „áhrifamátt" þeirra innan beygingarkerfisins
verða ræddar. Samkvæmt þeim er beint samhengi á milli stærðar
beygingarflokksins, þ.e. orðafjöldans, og möguleika hans til að lifa.
Jafnframt verður litið til hugmynda Wurzels (1984:86-87) um kerfis-
legt beygingarsamræmi. En niðurstöðurnar í heild sýna að stefna
breytinganna hefur verið sú að útrýma óreglu og koma á meira jafn-
vægi innan þess tiltekna kerfis sem um ræðir.
Viðfangsefnið er skoðað í heimildum frá ýmsum tímum og í sögu-
legu og samtímalegu ljósi hvers tímabils.2 3 Það þýðir að hin sögulegu
og samtímalegu viðhorf eru ekki andstæðir pólar heldur leiða lýsingin
og túlkunin á hinum ýmsu sögulegu staðreyndum til samtímalegrar
niðurstöðu. Lýsingin sýnir þær breytingar sem hafa orðið í tímans rás.
Langtímaheimildirnar sýna að breytingarnar hafa gerst hægt, þrep af
þrepi; um er að ræða stighækkun?
2Hjá Fischer og Rosenbach (2003:12-13) er þessi aðferð eða greining kölluð
'functional-diachronic approaches'. Þar er henni beitt í umræðu um það þegar inn-
taksorð fær málfræðilegt hlutverk.
3Hugtakið stighækkun er þýðing á enska hugtakinu gradualness, sbr. Brinton og
Traugott (2005:26). Þess ber þó að geta að hjá þeim er það notað í sambandi við mál-
fræðingu (grammaticalization). Með langtímaheimildum er vísað til þess sem kemur
fram í textum yfir lengri tíma.