Orð og tunga - 01.06.2010, Blaðsíða 102

92
Orð og tunga
-u í þolfalli og þágufalli en tmg-orðin vera ýmist með eða án ending-
ar í þágufalli. Á þolfallið minnist hann ekki. í útlendingakennslubók
Sigfúsar Blöndals og Stemanns (1959:68)16 eru ing- og ung-orðin með
öðrum endingarlausum orðum í þolfalli og þágufalli. Fram kemur þó
að mörg viðskeyttu orðanna hafi endingu í umræddum föllum. Stefán
Einarsson (1945:38) segir að mg-orðin endi á -u í þolfalli og þágufalli
en þau sem enda á -ung geti endað á -u en þá einungis í þágufalli og
tekur orðið djörfung sem dæmi.
Halldór Halldórsson (1950:91) getur þess í bók sinni um fornmálið
að ing- og img-orðin endi á -u í nútímamáli í þolfalli og þágufalli ein-
tölu. Hjá Kress (1982:65-66) enda ing- og imy-orðin líka á -u í þolfalli
og þágufalli eintölu. I athugasemd segir að ung-orðin séu stundum
endingarlaus í þolfallinu. Þar segir líka að stundum séu ing- og ung-
orðin án endingar bæði í þolfalli og þágufalli. Sú athugasemd hlýtur
að teljast athyglisverð. Jón Friðjónsson (1983:15) hefur þolfallsending-
una valfrjálsa í orðum sem enda á -ing}7 Hann tekur hins vegar fram
að orðið nýjung sé endingarlaust í þágufalli. Enda þótt hann minnist
ekki á þolfallið þá hlýtur það einnig að vera svo. Um orðin sem enda á
-ing segir Jón G. Friðjónsson (2006:38) rúmlega tuttugu árum síðar að
þau endi á -u í þolfalli, þó ekki í föstum orðasamböndum. Jón Hilmar
Jónsson (1984:20-21) segir tt-endinguna skyldubundna bæði í þolfalli
og þágufalli þeirra orða sem enda á -ing. Guðrún Kvaran (2005:400)
segir að í nútímamáli endi mg-orðin alltaf á -u í þolfalli enda þótt svo
hafi ekki verið í fornu máli. Á orðin sem enda á -ung minnist hún ekki.
í BÍN er orðið sýning með endingu í þolfalli og þágufalli en orð eins og
djörfung og nýjung eru það ekki18 Af /O19 má það eitt ráða að orðin sýn-
ing og hörmung beygist eins, séu endingarlaus í þolfalli og þágufalli,
enda engar upplýsingar gefnar; það sama á raunar við um orðið nýj-
ung í IO (2002:1074) enda þótt í undirgrein standi gera e-ð af nýjungu.
Þær upplýsingar sem fram koma í heimildum frá 20. öld má sjá
samandregnar í (7) og (8). (7) varðar mg-viðskeytið. Þar stendur +E
fyrir rit sem öllum ber saman um niðurstöður. 20
16Bókin kom fyrst út 1943.
17Sjá dæmi (12)d.
1sB/N = Beygingarlýsing íslensks nútímamáls er á vef Stofnunar Árna Magnússonar í
íslenskumfræöum.
19ÍO = íslensk orðabók (2002).
20Eftirfarandi skammstafanir eru notaðar í (8): FJ vísar til Finns Jónssonar (1905),
SB/S til Blöndals/Stemann og BK til Kress. +E vísar til eftirtalinna rita: VG til Valtýs