Orð og tunga - 01.06.2010, Page 69

Svavar Sigmundsson: Um örnefnaskýringar
59
uð orðin í munni manna, að rjett skíring er mjög vandasöm og svo
miklum erviðleikum háð, að þeir verða ekki ifir stignir, nema beitt sje
öllum þeim vopnum sem vísindi nútímans eiga ifir að ráða" (Björn M.
Ólsen 1910:367).
Áður en þetta er ritað hafði sr. Eggert Ó. Brím skrifað langa ritgerð
á dönsku sem hann nefndi „Om islandske gárdsnavne pá -staðir" og
líklega sent hana til Finns Jónssonar í Kaupmannahöfn og ætlað hon-
um að koma henni til birtingar þar. Eggert lést 1893. Finnur kom rit-
inu ekki á framfæri en birti sjálfur rit sitt Um bæjanöfn á Islandi á
árunum 1910-15. Það var grundvallarverk, þó að það væri yfirlits-
kennt og í það vantaði mörg bæjanöfn, sérstaklega þau sem höfðu
-kot og -hjáleiga að síðari lið. Líklegt er að Finnur hafi haft rit Egg-
erts undir höndum með sínum skýringum, þó að hann vitni hvergi til
þess, en handrit Eggerts kom úr fórum Finns eftir hans dag til Lands-
bókasafns. í riti Eggerts eru rakin bæjanöfn sem hafa -staðir að síðari
lið, alls 862 nöfn eða nafnmyndir, eftir ýmsum heimildum. Skýringar
eru nánast allar á sömu lund, að mannsnafn eða viðurnefni sé í for-
lið -staða-nafnanna. Á einum stað lætur höfundur þá skoðun í ljós að
það sé síðar til komið að kenna bæina við náttúruna eða „terrainfor-
hold", mannsnafnið sé hið upphaflega. Það er um nafnið Hraunastað-
ir, sem hann telur hafa verið Kraunastaði upphaflega, og þá Krauni
sem mannsnafn. „Da man begyndte at sætte terrainforhold i forbindel-
se med staðir, lá, i et sá 'hraun'rigt land som Island en sádan for-
andring meget nær" (88-89). Þetta er alveg öfugt við náttúrunafna-
kenninguna. Hér er á ferðinni hrein mannanafnakenning. Eggert er
barn síns tíma í þessum efnum og fylgir alþýðlegri hefð í skýring-
um sínum. En greinin er mikilsverður áfangi, af því að hún er fyrsta
tilraun til að fjalla um heilan flokk íslenskra bæjanafna á skipuleg-
an hátt (Svavar Sigmundsson 2000). Finnur Jónsson fylgir í rauninni
sömu hefð að skýra marga forliði bæjanafna með nöfnum manna þó
að það sé ekki eins eindregið og hjá Eggerti.
Hannes Þorsteinsson þjóðskjalavörður birti alllanga ritgerð,„Rann-
sóknir og leiðrjettingar á nokkrum bæjanöfnum á Islandi", í Árbók
Fomleifafélagsms 1923. Hann skrifaði í ævisögu sinni: „Lagði ég mikla
vinnu í ritgerð þessa, enda hygg ég, að þar sé réttilega ráðið fram úr
mörgum vafaatriðum um bæjanöfn hér á landi og rannsókn þessi í
heild sinni sé bæði nauðsynleg og allmikilsverð, er geti orðið góður
grundvöllur undir enn ýtarlegri rannsókn síðar meir" (Hannes Þor-