Skírnir - 01.04.2017, Síða 33

33þágufallssýki
og mér hlakkar til mögulega vera orðin, fyrst þeim finnst koma til
greina að tilbrigðin séu notuð á opinberum vettvangi, eitthvað sem
eldri kynslóðum finnst án efa óhugsandi. Það er ákveðinn áfangi í
útbreiðslu nýrra tilbrigða í máli þegar málhafar samþykkja notkun
þeirra við formlegar aðstæður, sem líklegast er að fyrst gerist meðal
yngri kynslóða og við miðlungi formlegar aðstæður eins og þegar
texti í dægurlagi sem gefinn er út og fluttur á opinberum vettvangi.
Þessi stutti samtalsbútur er því lítið dæmi um stöðu málbreytingar
sem tíðum gengur undir nafninu þágufallssýki.
Sérstaða þágufallssýki
Flestir hafa einhvern tíma heyrt hugtakinu þágufallssýki fleygt án
þess að geta endilega lýst hvað í því felst. Lítum nánar á það. Þágu-
fallssýki er orð sem yfirleitt er haft um þá tilhneigingu málhafa að
hafa þágufallsfrumlag í stað þolfallsfrumlags með ákveðnum óper-
sónulegum sögnum. Í þeim hópi ber hæst sagnirnar langa og vanta.
Þá segir fólk mér langar og mér vantar í staðinn fyrir eldra mig
langar og mig vantar. Fleiri sagnir falla í þennan flokk eins og til að
mynda sagnirnar kitla, svima og svíða.2 Sagnirnar haga sér þá líkt og
margar aðrar ópersónulegar sagnir sem taka með sér þágufalls-
frumlag eins og til að mynda sagnirnar finnast, þykja, takast, batna
og leiðast. Við það má svo bæta að þegar ópersónulegar sagnir og
þágufallssýki eru til umfjöllunar eru tíðum einnig nefndar til sög-
unnar persónulegu sagnirnar hlakka til og kvíða fyrir sem tilhneig-
ing er til að nota ópersónulega og þá ýmist með þolfalls- eða
þágufallsfrumlagi, og er þá sagt mig eða mér hlakkar til og kvíðir
fyrir í stað ég hlakka til og ég kvíði fyrir.
Þágufallssýki hefur af einhverjum ástæðum orðið nokkurs konar
miðpunktur í málfarsumræðu málsamfélagsins. Bara það að hún
skuli hafa fengið nafn segir okkur hversu sterka táknræna stöðu hún
hefur í málfarsumræðunni. Hún er í kastljósinu, breytan eða til-
skírnir
2 Sjá nánar til dæmis rannsóknir Ástu Svavarsdóttur (1982), Jóhannesar Gísla Jóns-
sonar og Þórhalls Eyþórssonar (2003) og Höskuldar Þráinssonar, Ásgríms Angan -
týssonar og Einars Freys Sigurðssonar (2013 og 2015).
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 33