Skírnir - 01.04.2017, Page 45

45þágufallssýki
atriði. Þetta snýst um nokkrar sagnir sem fara úr einum flokki óper-
sónulegra sagna yfir í annan og tvær persónulegar sagnir sem eru
notaðar ópersónulega. Það verður að teljast mjög einangrað fyrir-
bæri sem ekki ógnar málkerfinu neitt sérstaklega. Þetta snýst um
það að ein regla tekur við af annarri og því varla hægt að tala um mál-
hnignun heldur frekar málþróun (sbr. Jóhannes Gísli Jónsson og
Þórhallur Eyþórsson 2003: 13–14). Líkt og nemendurnir benda
réttilega á er þetta hvort tveggja alveg jafnmikil íslenska.
Það er því óhætt að draga þá ályktun að leiðrétting þágufallssýki
sé ákveðin tímaskekkja, arfur frá tímum þegar við höfðum efni á að
hafa áhyggjur af smávægilegum formvanda og þurftum ekki að berj -
ast fyrir stöðu íslenskunnar. Þetta er í raun lúxusvandi 20. aldar-
innar, frá þeim tíma þegar staða íslenskunnar í málsamfélaginu var
sterk og því hægt að eyða tímanum í að berjast gegn minniháttar
málbreytingu en gera úr henni meiriháttar meinsemd með því að
gefa henni nafnið þágufallssýki. Um leið var veitt ákveðið skotleyfi
á þá sem vöruðu sig ekki á henni. Staða hennar varð slík að hún
greindi á milli þeirra sem töluðu vandað mál og hinna sem gerðu
það ekki, táknrænt gildi hennar hefur verið svo gríðarlega sterkt.
Nú er útbreiðsla hennar orðin svo mikil að aðfinnslur við henni
jaðra við meinloku sem við sitjum uppi með á 21. öld þegar raun-
veruleg hætta steðjar að tungumálinu samfara stöðugt öflugra ensku -
baði sem þjóðin verður fyrir vegna örrar tækniþróunar samtím -
ans. Það er enda staðreynd að staða íslensku veikist á sífellt fleiri
sviðum samfélagsins. Spurningin er því hvort við verðum ekki að
fara að gera upp við okkur hvar kröftum okkar sé best varið þegar
kemur að verndun tungumálsins.
Heimildir
Ásta Svavarsdóttir. 1982. „Þágufallssýki“: breytingar á fallnotkun í frumlagssæti
ópersónulegra setninga. Íslenskt mál og almenn málfræði 4: 19–64.
Baldur Hafstað, Ingólfur B. Kristjánsson og Sigurður Konráðsson. 2014a. Tungutak
1. Kennslu- og vinnubók í málnotkun, málfræði og stafsetningu. 2. útg. Reykja-
vík: Skólavefurinn.
skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 45