Skírnir - 01.04.2017, Side 52

Með tilkomu sögurýninnar hefur þessi mynd af ævi Múhameðs
og uppruna íslams og mat fræðimanna á heimildum um hana tekið
að breytast. Þeir gera sér nú í vaxandi mæli grein fyrir því að sögu-
legar rannsóknir á íslömskum heimildum eru ekki sérstakt viðfangs-
efni innan hins íslamska heims (Motzki 2010). Öll trúarbrögð
standa frammi fyrir sama vanda þegar heimildir þeirra eru skoðaðar
enda veitir sögurýnin jafnan aðra mynd af tilurð og sögu átrúnaðar
en mýtur hans eða hjálpræðissögur draga fram. Þegar tilurðarsaga
einstakra trúarbragða og tilækar heimildir eru rannsakaðar sést
glögglega hversu mjög söguskilningur þeirra mótast af hugmynda-
kerfi þeirra sjálfra. Íslamskar heimildir eru hér engin undantekning.
Það eru einkum tvenns konar heimildir sem liggja upprunasögu
íslams til grundvallar. Annars vegar er það Kóraninn (Der Koran
1974) og hins vegar svonefndar „bindandi“ heimildir um spámann-
inn en þær kallast súnna (Al-Buhari 2013). Í þeim er greint frá
ýmsum spurningum og vandamálum sem spámaðurinn svaraði og
leysti úr. Þau ritverk sem flokkast sem súnna að meðtöldum hadíth-
textunum eru til í ýmsum söfnum en merkust þessara safna eru
rakin til höfunda eins og al-Bukhari (d. 870), Muslim (d. 875),
Timidi (d. 892), Nasi (d. 895) og Ibn Maga (d. 886). Önnur mikil-
væg heimild er ævisaga um spámanninn sem Ibn Hisam (d. 833) tók
saman, en líklegt þykir að hann hafi þar stuðst við aðra eldri ævisögn
eftir Ibn Ishaq (d. 768) sem nú er glötuð.8 Auk þess er til mikilvægt
rit um sögu herleiðangra múslima eftir al-Waqidi (d. 833), saman-
tekt af sögu samferðarmanna spámannsins eftir ibn Said (d. 841) og
annálar eftir at-Tabari (d. 922) (Goetze 2013: 28–29). Fyrir utan
sjálfan Kóraninn eru allar þessar heimildir, sem hefðbundin íslams -
fræði byggjast á, frá 9. og 10. öld eða um 200 árum eftir andlát
Múhameðs. Þess vegna telja margir fræðimenn ekki hægt að tala um
þessi ritverk sem samtímaheimildir og að þær geti aðeins náð til þess
tíma sem þær voru teknar saman á (Goetze 2013: 17–47; Kiltz 2010:
19–28). Þær varpi umfram allt ljósi á hvaða hugmyndir múslimar
52 sigurjón árni eyjólfsson skírnir
8 Sjá Ibn Ishaq 1981. Hans Jansen (2008) rekur sig eftir ævisögu Ibn Ishaq sem er
einungis til í útgáfu Ibn Hisam og dregur fram með sögulegum aðferðum sögu -
rýninnar goðsögulegt efni og efnistök hennar.
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 52