Skírnir - 01.04.2017, Síða 53

53sögurýnin og íslam
höfðu á 9. og 10. öld um trúarlegan bakgrunn sinn á 7. öld. Þetta
þýði að íslamskar samtímaheimildir skorti fyrir fyrstu tvær aldirnar
í sögu trúarinnar. Vissulega séu þessar heimildir sem getið var um
ítarlegar en sagnfræðilegt vægi þeirra fyrir þá atburði sem þær fjalli
um sé aftur á móti minna.
Þetta þýðir þó ekki að hvergi séu til samtímaheimildir sem tengj-
ast efninu. Mikið er til af gyðinglegum, kristnum og ýmsum öðrum
heimildum frá þessu svæði, þar á meðal persneskum. Þar er m.a. að
finna efni frá kristnum aröbum sem snertir menningu þeirra og
samfélagsgerð. Um er að ræða heimildir eins og annála, myntir,
fornleifar o.fl. sem veita innsýn í þessi samfélög allt frá 4. öld fram
á þá áttundu. Andreas Goetze segir í þessu samhengi: „Mjög sjaldan
er talað um nýtt arabískt ríki í þessum heimildum. Þar er ekki
minnst á ný trúarbrögð meðal Araba og hvað þá að fjallað sé um
arabíska innrás“ á þessum svæðum á 7. og 8. öld (Goetze 2013: 30).
Íslömsk fræði standa því frammi fyrir þeirri spurningu hvernig skuli
meta þessar heimildir, að hvaða marki þær geti varpað ljósi á þá
þróun sem átti sér stað innan íslams á fyrstu tveimur öldum þess og
hvort unnt sé að ræða um íslam sem sérstök trúarbrögð á þeim tíma
(Goetze 2013: 32–39; Ohling 2007).
Sú staðreynd að heimildirnar um uppruna og tilurð Kóransins á
7. öld eru ekki eldri en þetta gefur tilefni til að ætla að síðari tíma
hefðir kunni að vera komið fyrir í upprunasögu íslams. Þannig endur -
spegla margir þættir innan hefðbundinnar umfjöllunar um uppruna
íslams síðari tíma vanda, átök og niðurstöður deilna þar sem tiltekin
hefð eða hópur heimfærir sýn sína, er endurspeglar samfélög 9. og
10. aldar, á atburðarás á 7. öld. Vel kann að vera að sögulegum at-
burðum sé hagrætt og atburðarásin endursköpuð í þágu þeirra
félagslegu aðstæðna sem ríktu á 9. og 10. öld þegar ritverk súnn-
unar voru tekin saman. Gott dæmi um það gæti verið sú mynd sem
hefð er fyrir að draga upp af uppruna og útbreiðslu íslams fyrstu
250 árin, en fyrir henni eru einungis til heimildir innan hefðarinnar
sjálfrar. Aftur á móti er í býsönskum, persneskum og sýrlenskum
heimildum ekki minnst á þessa útbreiðslu. Margt bendir því til þess
að um flóknari sögu sé að ræða en gengið er út frá innan hefðar-
innar. Þetta eru róttækar skoðanir sem fræðimenn deila um og and-
skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 53