Skírnir - 01.04.2017, Blaðsíða 64

landamæragæslu á þessu svæði, heldur lét þá taka að sér ýmsa þætti
í stjórn ríkisins þar. Breytingarnar í kjölfar sigursins árið 628 hafa
því ekkert að gera með tilkomu nýrra trúarbragða. Arabarnir eða
arabísku ættirnar sem um ræðir voru kristnir og fylgdu einkum
þeirri sýrlensku trúarhefð í gagnrýni sinni á þrenningarkenningu
býsönsku kirkjunnar.17 Þannig má skýra hvað skrefið var auðvelt frá
þessari grein kristins átrúnaðar yfir í eingyðistrú.
Eins og þekkt er úr flestum helgi- og hjálpræðissögum er goð -
sögulegt efni oft tengt við sögulegar persónur eða nafn sögulegrar
persónu notað til að koma fyrir trúarlegu og helgisögulegu efni
innan þess veruleikaskilnings sem viðkomandi trúarbrögð móta.
Yehuda Nevo er þeirrar skoðunar að tilvist Múhameðs og fyrstu
kalífanna tilheyri slíkri uppruna- og hjálpræðissögu. Þeirra sé ekki
getið fyrr en í abbasidískum heimildum en ríki Abbasída kom fram
á sjónarsviðið um 750 sem fyrr segir. Auk þess sé varhugavert að
gefa ævisögu Ibns Hisans sögulegt vægi og skiptir litlu máli hvort
hún byggist að einhverju leyti á samantekt Ibn Ishaq um Múhameð
enda er þá heimild aðeins að finna í áðurnefndri ævisögu sem sé
týnd. Goðsögulegt efni ævisögunnar eftir Ibn Hisan sé þess eðlis
að einungis að mjög takmörkuðu leyti megi nota hana sem sögulega
heimild, enda vart ætlun höfundarins á sínum tíma (Nevo og Koren
2003: 9).18
Í rannsóknum sínum sýnir Nevo fram á að fyrsti leiðtogi Araba
sem hægt er að finna einhver söguleg ummerki um sé Muawiya
(603–680) sem samkvæmt helgisögninni var annar kalífi Umayyada.
Nevo telur að gera beri ráð fyrir að í stjórnartíð Abds al-Malik
(685–705) hafi flestir Arabar verið heiðnir en valdastéttin þekkt til
einhvers konar eingyðistrúar sem hafi verið skyld eða tengd abra-
hamisma, gyðingdómi og gyðing-kristni (Nevo og Koren 2003:
186–195). Á valdatíma Abds al-Malik komi fram þörf hjá Aröbum
fyrir að greina sig bæði stjórnmálalega og trúarlega frá Býsans sem
hann átti í átökum við. Veldi hans hafi nauðsynlega þurft skýra,
trúarlega og pólitíska sjálfsmynd eða ríkisátrúnað, það hafi þarfn-
64 sigurjón árni eyjólfsson skírnir
17 Þessi sýn er útfærð hjá Andreas Goetze (2013).
18 Sjá úttekt Hans Jansen (2010: 45–55).
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 64