Skírnir - 01.04.2017, Page 149

149við og hinir
brotið á bak aftur og markalí nur rí kja dregnar á grundvelli hug-
myndarinnar um sjá lfstjó rn þjó ða. Í kjölfar frö nsku stjó rnarbylt-
ingarinnar tó k þjó ðríkið svo við af einveldi sem ríkjandi stjó rnar -
form. Lý ðræðisþró unin og þjó ðrí kjavæðingin fylgdust þannig að,
allt þar til fasisminn fo r að ryðja sé r til rúms á fyrri hluta 20. aldar
og lýðræðið lé t undan. Eftir sat sem fyrr á hersla á þjó ðrí kið. Það
var svo ekki fyrr en eftir sí ðari heimsstyrjö ld að Evró pumenn tóku
að gera upp við skefjalausa þjó ðernishyggju sem leikið hafði á lfuna
svo grá tt. Framan af voru þjóðernishugmyndir því samferða bar-
áttu fólks gegn erlendum yfirrá ðum í löndum sínum. En í sundur
skildi þegar einstaka hópar manna fóru að upphefja eigið þjóðerni
umfram önnur.
Rætur þjóðernishyggju þeirrar gerðar liggja einkum í ritum
ítalska hugmyndafræðingsins Guiseppe Mazzini sem á miðri 19. öld
sagði æðsta stig frelsisins vera þjó ðarinnar en ekki einstaklingsins:
Til þess að öðlast æðra frelsi skyldi einstaklingurinn afsala frelsi sínu
til þjó ðarheildarinnar (Recchia og Urbinati 2010). Þótt þjóðernis -
popúlismi nútímans sé um margt eðlisólíkur fasisma fyrri tíðar þá
byggja báðir straumar á sömu rótum. Á fyrri hluta 20. aldar þróaðist
þjóðernishyggjan yfir í fasisma á Ítalíu og alla leið til nasimans í
Þýskalandi — með ö llum þeim skelfilegu afleiðingum sem við
þekkjum.
Sá fyrsti sem náði að beisla þá bylgju af alvöru var blaðamaður-
inn fyrrverandi Benito Mussolini sem hrifsaði til sín vö ldin á Í talí ú r hrumum hö ndum kó ngsins. Mussolini reyndist lunkinn við nýta
sér efnahagslega ö rvæntingu og pó lití ska ringulreið áranna á milli
strí ða og fylkti svartstakkasveitum sí num undir gö mlu tá kni Ró m -
verja um yfirráð: Facismo— prikaknippi vö ðluð saman við exi. Þótt
Mussolini hefði áður aðhyllst sósíalisma boðuðu fasistar reglufestu
og styrka stjó rn byggða á hugmyndafræði hermennsku og hétu því
að hefja í talskt þjó ðerni aftur til vegs og virðingar. Við valdatö ku
þeirra á rið 1922 virtist — fyrst um sinn — sem regla kæmist á, en
undir niðri var sama ó stjó rnin og örbirgðin og á ður.
Í Þýskalandi magnaði svo Adolf Hitler upp fasisma Mussolinis
með því sem heimurinn þekkir sem helstefnu nasismans. Síðan
hefur fasismi þótt óboðleg stjórnmálastefna sem fáir játa opinberlega
skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:24 Page 149