Skírnir - 01.04.2017, Blaðsíða 181

181að nema land með nafni
einmitt kennd við þann sem fyrstur kom auga á eyjuna — Óla kokk
— og vekur raunar hugrenningatengsl við ýmsar þekktar land-
námssögur: Garðar Svavarsson nefndi Ísland Garðarshólma, Vest-
mannaeyjar voru nefndar eftir Vestmönnum og Grímsey á
Steingrímsfirði eftir Grími Ingjaldssyni — og svipaða sögu má segja
af mörgum stöðum sem nefndir eru í Landnámu (sjá Íslendingabók
— Landnámabók 1968: 35, 44–45, 95–96). Landnámshugmyndir
eru almennt áberandi í hugmyndum manna um nafn á Surtsey. Það
á raunar líka við um framvindu lífríkis í eyjunni sem oft er vísað til
sem landnáms. Þannig benti Sturla Friðriksson (2006) t.d. á að
Surtsey væri „eins konar lítið líkan af Íslandi“ þar sem kanna mætti
uppbyggingu lífs á áður ónumdu landi í Norðurhöfum. Talið væri
að Ísland hafi verið nánast lífvana að loknu jökulskeiði og allar líf-
verur orðið að berast þangað yfir hafið. Skilja má orð Sturlu svo að
Surtsey sé á einhvern hátt hliðstæða við Ísland í öndverðu og að
skilningur á framvindu lífs í Surtsey geti aukið skilning á Íslandi.
Eins og áður var getið bera margar nafnatillögur og raunar fleira
í umræðunni um Surtsey keim af hugmyndum um landnámsmenn
og jafnvel tilraunum til að koma á fót landnámsgoðsögn. Þá má
velta fyrir sér: Í hverju er landnámið fólgið? Uppgötvun, landtöku
eða einhverju allt öðru? Jafnvel fyrsta húsinu sem þar var reist — að
Pálsbær var nefndur eftir vísindamanni sem veitti styrk til bygg-
ingar? Svo er það önnur saga hver sé réttmætur eða jafnvel æski-
legur landnámsmaður upp á ímynd staðarins að gera. Var það Óli
Vestmann, óbreyttur sjómaður sem fyrstur kom auga á eldgosið á
morgunvaktinni? Eða Frakkarnir sem stigu öllum að óvörum fyrstir
í land? Var það Sigurður Þórarinsson, sem lét eftir sig sinn fræga
rauða skúf í eyjunni og átti hugsanlega hugmyndina að Surtseyjar-
nafninu? Vestmannaeyingar gerðu sannarlega tilkall til þess að kall-
ast landnemar og því má velta fyrir sér hvort ferð þeirra hefði orðið
frækileg landnámsför ef betur hefði til tekist og jafnvel til þess fallin
að lifa í minni manna og festa nafnið við eyna. Í þessu ljósi mætti líta
á aðgerðir örnefnanefndar og ráðuneytisins sem táknrænt landnám
með nafni sem höfðaði til opinberrar ímyndar ríkisins, stóð fyrir
heppilegt landnám og var e.t.v. fyrsta skrefið í því ferli að ríkið
helgaði sér eyna sem skyldi ekki ætluð til hefðbundinna nytja
skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:24 Page 181