Saga - 2009, Page 32

Tékkóslóvakía, en á þessum tíma var ég sannfærður kommúnisti.
Ástæðan fyrir því að Tékkóslóvakía varð fyrir valinu getur hafa
verið áhrif sem kennari minn og vinur, Stefán Bjarman, hafði á mig
en hann var mjög hrifinn af landinu og hafði talað um það við mig.4
Þarna ílentist ég svo í sjö ár. Þess má líka geta — til að leiðrétta mis-
skilning sem nú virðist nokkuð almennur — að eins og flestallir
íslenskir stúdentar fór ég þangað eftir hefðbundnum leiðum. Um
nokkurra ára skeið bauð tékkneska menntamálaráðuneytið íslensk-
um námsmönnum tvo námsstyrki á ári og ég hlaut einn slíkan
styrk. Því er nefnilega oft haldið fram að Íslendingar hafi aðeins
farið til náms í Austur-evrópu á vegum eða fyrir atbeina Sósíal ista -
flokksins. Svo var auðvitað í Sovétríkjunum og Austur-Þýskalandi,
en opinber samskipti Ís lands og Tékkóslóvakíu voru nokkuð lífleg
á árunum í kringum 1960 og íslenskur ræðismaður sat í Prag.
—­Þú­ferð­til­Tékkóslóvakíu­til­að­nema­heimspeki­og­sagnfræði.­Hvað­með
félagsfræðina?
kynni mín af félagsfræði voru ekki mikil áður en ég fór til Prag nema
í gegnum karl Marx og marxíska höfunda. Max Weber og Émile
Durkheim komu til sögunnar töluvert seinna. Félagsfræði var ekki til
á Íslandi á þessum tíma sem sjálfstæð fræðigrein og hafði verið
aflögð í austantjaldslöndunum, að Póllandi undanskildu, sem borg-
araleg gervivísindi við lok fimmta áratugarins, en var svo endurreist
í Tékkóslóvakíu 1964, eins og margt fleira á sjöunda áratugnum.
Ástæðan fyrir því að ég færði mig yfir í félags fræði var einfaldlega sú
að marxísk heimspeki og sú heimspeki sem ég las á árunum í Frank -
furt stóð mjög nærri félagsfræðinni og var orðin nær óaðgreinanleg
frá henni þegar þarna var komið sögu. Það hafa því verið þessar
þrjár fræðigreinar sem ég hef haft áhuga á, heimspeki, sagn fræði og
félagsfræði. Þær hafa svo blandast í ýmis konar hlutföllum.
—­Hvernig­horfði­Tékkóslóvakía­við­þér­þegar­þú­komst­ til­Prag?­Kom
eitthvað­sérstaklega­á­óvart?
Ég get ekki sagt að neitt hafi komið mér á óvart þegar ég kom til
Tékkóslóvakíu haustið 1959. Ég byrjaði á að læra tékknesku fyrsta
árið og dvaldist þá í Mariánské Lázně (þ. Marienbad) sem Haukur
jóhann páll árnason32
4 Stefán Bjarman var kennari Jóhanns Páls þegar hann gekk í barna- og unglinga-
skólann á Dalvík. Um Stefán má t.d. lesa í grein eftir Halldór kiljan Lax ness: „Á
áttræðisafmæli Stefáns Bjarmans“, Þjóðhátíðarrolla (Reykjavík 1974), bls. 188–195.
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:51 Page 32